Vooral middelgrote en kleinere gemeenten hebben nogal eens moeite voldoende deskundigheid in huis te halen voor de aanpak van ondermijning. Gemeenten kunnen hun aanpak laten doorlichten en zo slimmer gebruik maken van bestaand bestuurlijke instrumentarium. Oude IJsselstreek nam de proef op de som.
Weerbaarheid
De Onveiligheid en Ondermijning Risico Analyse (OORA) heeft aangetoond dat de gemeente Oude IJsselstreek het goed doet op sociale en bestuurlijke weerbaarheid tegen ondermijning. Wel zijn er nog ‘quick wins’ te behalen en lange termijnacties in te zetten, bleek uit deskresearch en diverse interviews met betrokkenen die in het voorjaar zijn gehouden door Rienk Hoff van OnderstebovenAdvies, een gespecialiseerd adviesbureau op het vlak van ondermijning en Marcel Zethoven van KokxDeVoogd, een adviesbureau gespecialiseerd in samenwerkingsvraagstukken voor de decentrale overheid. De bureaus bundelden hun krachten wat uitmondde in de OORA-methode.
Meer focus op uitvoering
Een quick win voor de gemeente Oude IJsselstreek is het optimaliseren van de uitvoeringsparagraaf van het Integraal Veiligheid Beleid 2020-2023. Door een ordeningsmodel te maken van de daarin genoemde veiligheidsonderwerpen ontstaat meer focus op de uitvoering. Daarnaast is het verstandig om de opzet en gezamenlijke uitvoering van de ‘Gebiedsscan Criminaliteit en Overlast’ te bespreken met het lokale politiebasisteam en de ‘Handreiking APV en ondermijning voor gemeenten’ van de VNG te betrekken bij beleidsvorming over ondermijning.
Keurmerk
Verder werpt een Keurmerk Veilig Ondernemen voor ieder winkelcentrum/-strip in de gemeente een barrière op tegen ondermijning, want ‘ondermijnende activiteiten vinden met regelmaat hun weg via de horeca en detailhandel’. Tot slot is het raadzaam om voor bestuurders en raadsleden periodieke thematische bijeenkomsten/ workshops gericht op integriteitsdilemma’s te organiseren. Criminelen proberen immers steeds vaker ‘op geraffineerde wijze’ de gemeentepolitiek te beïnvloeden, wat een van de belangrijkste maatschappelijke pijlers aantast, ‘namelijk die van onze democratie’.
Gemeentelijk regiefunctionaris
Op de lange termijn zou de gemeente Oude IJsselstreek een methodiek moeten gebruiken om data met voorspellende waarden in te zetten tegen ondermijning, ‘met respect voor transparantie en privacy’. Die methodiek zou complementair zijn aan een bestaand initiatief om bedrijfseconomische processen van de georganiseerde misdaad te volgen. De adviseurs vinden het van groot belang om het informatie- en communicatieproces te stroomlijnen om ondermijning in de wijk eerder op te merken en aan te pakken. Onderdeel van de methodiek is een centraal gemeentelijke informatiepunt, waar burgers en medewerkers vermoedens kunnen melden en een gemeentelijke regiefunctionaris.
Wijkteams
Een andere lange termijnactie is het organiseren van wijkteams. In de aanpak van ondermijning is het van cruciaal belang dat een gemeente haar informatiepositie in de wijk op orde heeft. Het is daarbij belangrijk dat zorgprofessionals goed samenwerken met hun (veiligheids)partners in wijkteams ‘zorg en veiligheid’. Het opzetten, inrichten en werken met wijkteams vergt een lange termijngedachte en een meerjarige investering, aldus de adviseurs.
Bestaand instrumentarium
‘Het vreten aan de rechtsstaat en onze democratie gaat ons aan het hart’, aldus Guusje ter Horst, oud-minister, -burgemeester en -wethouder en een van de oprichters van OnderstebovenAdvies, samen met Rienk Hoff, oud-directeur Handhaving en Toezicht van de gemeente Amsterdam, en Caroline van de Wiel, oud-gemeentesecretaris van Arnhem en oud-commandant van de brandweer Amsterdam-Amstelland. ‘Burgemeesters worstelen met de aanpak van ondermijning, terwijl dat heel belangrijk is. Hoe moeten ze het handen en voeten geven? Ze hebben niet altijd voldoende kennis en capaciteit in huis om dat aan te pakken, zeker niet in kleinere gemeenten. Er is misschien geen capaciteit of geld, maar als je duidelijk maakt hoe je je bestaande instrumentarium beter kunt gebruiken, dan ben je al in staat om jouw weerbaarheid te vergroten.’
Grote lacune
Ter Horst ziet steeds meer nieuwe vormen van criminaliteit ontstaan. Ze wijst op de recente aanslag op Peter R. de Vries, de ontdekking van een container met martelwerktuigen en een vondst van 3000 kilo cocaïne en 11 miljoen euro contant in een woonhuis. ‘Hoe is het mogelijk dat het niet is opgevallen? Er woonde niemand in dat huis, althans niet op papier.’ Criminelen gebruiken legale structuren en kopen onroerend goed, weet Ter Horst. ‘Ze volgen de wetten van de normale bedrijfsprocessen. Je moet die wetten verstoren en blokkeren. Ons idee is om gemeenten te helpen om hun bestaande instrumenten beter te gebruiken. Databestanden, deurwaarders, alles om te voorkomen en niet erachteraan te lopen. Daar is nu een grote lacune. Bij de huidige manier van werken, heb je bij optimale opsporing 30 procent pakkans. Als je dat haalt, wordt 3 procent vervolgd en 1 procent veroordeeld. Je kunt beter de pleegkans verkleinen dan de pakkans vergroten. Den Haag richt zich altijd op het laatste.’
Gegevens koppelen
Ter Horst noemt de functie van bewoners, boa’s en van bouw- en woningtoezicht. ‘Je moet iets doen met die signalen. Geef meer aandacht aan wie mensen moeten opbellen als ze iets vermoeden. Kijk ook naar gegevens: wat is er landelijk en gemeentelijk beschikbaar? Bij Meld Misdaad Anoniem, bij de deurwaarders, het bevolkingsregister, waaronder het niet-ingezetenenregister en het handelsregister. Koppel die op een intelligente manier en dan zie je rare patronen.’ Als burgemeester van Nijmegen hanteerde Ter Horst al de knock and talk-methode. ‘Welke bedrijven zitten er allemaal op zo’n terrein? Ik denk niet dat gemeenten dat onderzoeken. Voor de politie is een verdenking nodig, maar stuur dan een bestemmingsplan-handhaver of doe een preventieve brandweercontrole. De politie is er niet. Boa’s zijn belangrijk, maar daar wordt weinig gebruik van gemaakt.’
Scanauto’s en vuilcontainers
Gecombineerd met de expertise van KokxdeVoogd kan de integrale analyse OORA worden gemaakt. ‘Zij zitten op sociale weerbaarheid. Wij doen bestuurlijke weerbaarheid. Het doel is om de totale weerbaarheid van een gemeente te vergroten.’ Kijkt ze naar informatiedeling, waar vaak allerlei haken en ogen aan zitten, dan kan dat ook beter. ‘Scanauto’s zien meer dan dat er betaald is voor parkeren. Dat gebruiken sommige gemeenten. Andere gemeenten zeggen: in strijd met de privacy. De gemeente Amsterdam beweert dat een camera bij vuilcontainers in strijd is met de privacy-verordening. Maar het gebeurt al in andere gemeenten. Het is een landelijke wet die voor alle gemeenten gelijk is. Soms is de politiek er dus zelf terughoudend in en wordt het privacy-argument ten onrechte gebruikt. Vaak kan het wel zonder de privacy te schenden, als je maar niet het individu volgt, maar de gedragspatronen. Er kan meer dan gedacht.’
Pandsluiting
De gemeente Oude IJsselstreek was onder leiding van burgemeester Otwin van Dijk al aardig op streek om ondermijning effectief te bestrijden en te voorkomen. In 2017 werd een erg groot drugslaboratorium aangetroffen in de stad Terborg. ‘Dit incident vormde de basis van een sterk urgentiebesef’, staat in het rapport. Van Dijk bevestigt dat toen een van de grootste drugslabs ooit in Nederland werd opgerold. ‘Het ging om 100.000 euro per dag aan pillen.’ Hij was toen net een jaar burgemeester in Oude IJsselstreek en besloot het pand te sluiten. De eigenaar bezwoer echter dat hij van niets wist en overtuigde Van Dijk. ‘Hij kon beter zelf zijn verhaal vertellen aan de andere ondernemers over signalen die je mogelijk mist.’ In de bewuste loods werd een grote bijeenkomst georganiseerd. Zo maak je mensen ook weerbaar. Ik heb toen afgezien van de sluiting.’
Can-do-mentaliteit
Ineens was ondermijning geen ver van mijn bed-show meer in de gemeente Oude IJsselstreek. Van Dijk leende zich graag voor het beproeven van de OORA-methode. ‘In de Achterhoek heerst een can-do-mentaliteit: eerst doen, dan pas het beleid. We gaven voorlichting aan bedrijven, maakten organisaties weerbaar, hebben de Bibob uitgebreid en gingen in gesprek met de gemeenteraad, ondernemers en bewoners. Dat hebben we het afgelopen jaar allemaal in beleidsdocumenten gezet. Ondermijning is een belangrijk speerpunt. Het OORA-rapport geeft ons een goede beoordeling. Bestuurlijk heeft het volop de aandacht en intern is er hard aan gewerkt.’
Spiegel
Oude IJsselstreek heeft een mooi integraal veiligheidsbeleid, maar daar ontbreekt het aan in een deel van de uitvoeringsparagraaf, erkent Van Dijk. ‘Dat pak ik zelf op. Informatie-uitwisseling is ook iets wat we met de politie proberen te verbeteren. In het regionale datalab kunnen we informatie beter benutten.’ Het belangrijkste vindt Van Dijk dat de scan je een spiegel voorhoudt. Met cijfers over criminaliteit in jouw gemeente, maar ook welke methodieken je hebt toegepast en hoe leeft het bij mensen. Het is een goede thermometer van wat er speelt.’
Verstoren en blokkeren
Van Dijk kan zich voorstellen dat sommige gemeenten misschien nog geen beleid op ondermijning hebben. ‘Wij hebben een ondermijningstafel en wisselen signalen uit. Er is in de Achterhoek ook een regionale ondermijningscoördinator.’ Ter Horst voert intussen al gesprekken met nieuwe gemeenten voor een scan. ‘De aanbevelingen verschillen per gemeente.’
https://m.binnenlandsbestuur.nl/nieuws/ondermijningsaanpak-oude-ijsselstreek-onder-de.256771.lynkx
Afbeelding van Werner Redlich – TXT met een Klik via Pixabay
