Geen schotten, maar mensen
In het sociaal domein klinkt luid de roep om integraal te werken en om verbinding te zoeken tussen welzijn, zorg en werk & inkomen. Waarom is dit zo belangrijk? En hoe kun je dit realiseren? We gingen erover in gesprek met Janny Bakker-Klein (voorzitter Raad van Bestuur Movisie) en Margriet Jongerius (kwartiermaker Verbetertraject Toegang). ‘Het is belangrijk om het werkproces vanuit inwoners in te richten en niet vanuit systemen.’
Wat is het belang van de verbinding tussen wonen, welzijn en werk & inkomen?
Janny: ‘Wat welzijn betreft zie je dat mensen gelukkig worden van passend werk of een andere zinvolle dagbesteding, financiële zekerheid, sociale contacten en zingeving. Het is vreemd dat in onze wetgeving én aanpak in het sociaal domein hiervoor meerdere wetten en gescheiden afdelingen bestaan, terwijl het vaak om dezelfde mensen gaat. Vanaf de decentralisaties was het streven: één huishouden, één plan en één contactpersoon. Dan start je met de vraag: “Wat vind je belangrijk en waarom lukt het niet om dat te organiseren?” Als inwoners op de een of andere manier niet mee kunnen doen in de samenleving, dan is het belangrijk om levensbreed te kijken hoe je belemmeringen voor hen kunt wegnemen.’
In bijna alle gemeentelijke beleidsnotities staat de notie van één huishouden, één plan en één contactpersoon. Margriet: ‘De organisatie van de werkzaamheden, en het op peil houden van de benodigde expertise is natuurlijk belangrijk, maar nog belangrijker is de inrichting van het proces van de dienstverlening aan inwoners. Hoe krijgen gemeentelijke ondersteuners op tijd te horen dat er in een huishouden één of meerdere problemen spelen? Welzijnswerkers, onderwijzers, verhuurders, artsen, wijkverpleegkundigen, politie, vrijwilligers etc. staan in direct contact met inwoners. Door naast mensen te staan, en aan te sluiten bij wat bij hen speelt, bouwen zij aan het vergroten van de veerkracht van deze inwoners. Dit contact is laagdrempelig en daarom signaleren zij vaak als eerste de behoefte aan ondersteuning door de gemeente. Uiteraard hoeft niet iedereen élke vorm van zorg en ondersteuning te krijgen, maar als op het gemeentehuis de ondersteuning georganiseerd is vanuit afzonderlijke wetten en teams krijgen inwoners te maken met meerdere ondersteuners.’
‘Het is belangrijk om oplossingen te zoeken in de sociale basis’
Volgens Janny is werk één van de sleutels. ‘Als je kijkt naar iemands sociale context, dan blijkt er opeens veel meer mogelijk te zijn. Het is daarom belangrijk om oplossingen te zoeken in de sociale basis. Laat initiatieven ontstaan in het voorveld, wees alert en ondersteun mensen in hun eigen omgeving. Iemand kan en mag bij de gemeente aankloppen voor een oplossing, maar een individuele voorziening is niet altijd het antwoord. Kijk naar de mens en begin in de sociale basis. Het is belangrijk om niet in schotten te denken, maar om naar mensen te kijken. Bij Movisie denken we vanuit het perspectief van de inwoners. Natuurlijk zijn er specialisten nodig en hebben we te maken met verschillende wetten, maar wat télt voor inwoners?
Wat telt
Movisie heeft het instrument ‘Wat telt’ ontwikkeld voor professionals, mantelzorgers en inwoners. Dit helpt om in gesprek te gaan over wat goed en minder goed gaat in het leven van de inwoner. Je kijkt met de inwoner vanuit de verschillende leefgebieden en stelt daarna samen doelen op. Na verloop van tijd vul je dit opnieuw in, zodat duidelijk wordt of doelen behaald worden en het resulteert in een verbetering van het leven van de inwoner.
Hoe kan de verbinding tussen welzijn, werk en inkomen gestalte krijgen?
Janny: ‘Werk zorgt voor zingeving en bepaalt voor een groot deel je welzijn. Het beïnvloed elkaar ook, je kunt ze niet los zien van elkaar. Het is belangrijk om vanuit de inwoner te denken en niet vanuit systemen. Kijk naar wat iemand echt nodig heeft! De gedachte achter de decentralisaties is dat gemeenten dichter bij mensen staan en dat zorg en ondersteuning wellicht goedkoper zou worden georganiseerd. In de praktijk blijkt de wet vaak leidend te zijn en, helaas, niet de inwoner. Vanuit de gemeentelijke structuur is dat begrijpelijk, maar ook kwalijk. In wijkteams – die geacht worden dicht bij inwoners te staan – is er bijvoorbeeld veel aandacht voor Wmo- en jeugdgerelateerde problematiek, maar werk en inkomen is echt nog een ander veld. Bij Movisie zeggen we: laat mensen via participatie welzijn ervaren.’
‘Laat mensen via participatie welzijn ervaren’
In sommige gemeenten worden vraagstukken van inwoners rond welzijn, maatschappelijke ondersteuning en werk & inkomen al in samenhang opgepakt. Margriet: ‘Er zijn gemeenten die gebiedsgericht werken, daarbij krijgt een wijkteam of teams binnen een afdeling een postcodegebied toegewezen. Rond dat gebied zijn alle vormen van ondersteuning bij elkaar gebracht. Het team kent het gebied, de contactpersonen van de voorliggende voorzieningen en bewonersinitiatieven. Toegangsmedewerkers en specialisten werken samen aan de ondersteuning van en met deze inwoners. Het samenvoegen van meerdere disciplines in een team gaat niet vanzelf. De oriëntatie van de welzijn- en zorgprofessionals is veelal gericht op “softe” interventies, terwijl professionals, die zich bezighouden met werk en inkomen, de afgelopen jaren steeds meer gefocust zijn op het houden van inwoners aan hun rechten en plichten. Stel je je open voor wat mensen in de bijstand echt willen, dan hoor je vaak dat zij heel graag willen werken, maar het niet altijd kunnen. De vraag is dan: hoe kan het wel? Kijk of je het als gemeente zo kunt organiseren dat de inwoner alsnog maatschappelijk kan bijdragen, al dan niet met een betaalde baan.’ Janny geeft aan dat je daarvoor mogelijk inzet vanuit de Wmo nodig hebt. ‘Denk aan passende huisvesting of een goede rolstoel. Het is ook daar weer belangrijk om te beginnen bij het verhaal en de behoefte van de inwoner. Bij het Verbetertraject Toegang wordt er bijvoorbeeld niet alleen naar de Wmo gekeken, maar werken ze in de breedte aan een merkbaar verbeterde toegang tot ondersteuning binnen het sociaal domein.
Integraal, dat lijkt het toverwoord. Hoe ziet dat er in de praktijk uit?
Margriet: ‘Ik vind het cruciaal dat de verschillende disciplines elkaar ontmoeten en van elkaar te leren. Als iemand bijvoorbeeld in een scheiding ligt, is het heel relevant als een welzijnsprofessional tijdens het keukentafelgesprek ook vraagt naar hoe het met iemands financiën staat. Of dat een HRM-functionaris vanuit de werkgever zo’n vraag stelt. Als we willen dat mensen kwaliteit van leven kunnen ervaren op alle levensdomeinen, dan staan we als samenleving gemeenschappelijk voor deze opgave.’
Janny: ‘Het is noodzakelijk om écht verder te kijken dan die ene wet of regeling. Zo was er eens een gezin waar jaarlijks een ton naar toe ging voor jeugdhulp. Het gezin werd enige tijd later op straat gezet. Er bleek sprake te zijn van een huurschuld en geen enkele professional had daar oog voor gehad of naar gevraagd. De jeugdhulp was uitsluitend gericht op de veiligheid van de kinderen en zo stond het gezin alsnog op straat…’
‘Het is noodzakelijk om écht verder te kijken dan die ene wet of regeling’
In Zutphen werken ze met een multidisciplinaire team. Margriet: ‘Zij pakken complexe casussen op. Daar is sprake van een integrale aanpak met één contactpersoon per huishouden. In het team participeren allerlei professionals, van vertegenwoordigers van woningcorporaties tot politie en onderwijs.’ Janny: ‘In de gemeente Huizen – waar ik wethouder was – kwamen we erachter dat de groep van 16 tot 27 jaar een eigen multidisciplinair team nodig heeft, omdat het om een doorlopende aanpak gaat van Jeugdwet naar Participatiewet en Wmo. Met varianten van persoonsvolgend organiseren kan je natuurlijk differentiëren. Ik heb voldoende bewijs om te stellen dat een integrale aanpak ook financieel aantrekkelijk is, hoewel dat natuurlijk niet de drijfveer moet zijn.’
‘De uitdaging is om welzijn en zorg te verbinden met werk en inkomen. Welzijn en werk kan je niet los zien van elkaar,’ vindt Margriet. Janny: ‘Het huidige neutrale mensbeeld van de overheid is wantrouwend; dat hebben we bij de kinderopvangtoeslagaffaire ook gezien. Ik zou het om willen draaien. Luister eens echt naar mensen in de bijstand, die zijn niet lui en willen niet allemaal de boel flessen. Integendeel. Als je met deze mensen spreekt, dan merk je: ze willen dolgraag aan de slag, maar weten soms gewoon niet hoe. Movisie pleit voor een relationeel mensbeeld. Ben bereid om het gesprek aan te gaan, te luisteren, samen oplossingen te zoeken, met inachtneming van iemands sociale context, dus zo dicht mogelijk bij huis, passend bij iemands levensverhaal en mogelijkheden.’
Meer weten over Verbetertraject Toegang?
Lees de achtergrondinformatie of neem contact op via toegang@movisie.nl. Artikel Interview 1 februari 2021
