2019 gaat misschien wel in de boeken als jaar waarin de te korten in het sociaal domein extra hoog leken. Het nieuws ging regelmatig over de nieuwe rol van de gemeenten, de te korten die zij ervaren en de groeiende vraag naar hulp en ondersteuning. op 30-12 kopt de volkskrant dat gemeenten de zorgvraag hebben onderschat. Dit wisten we inmiddels wel, interessanter is misschien nog met elkaar uit te zoeken, hoe we het tij kunnen keren. Welke visie, ideeën en praktische voorbeelden kunnen we hierover delen met elkaar?
Zie hieronder het artikel van de volkskrant:
Gemeenten hebben zorgvraag onderschat
Gemeenten hebben onderschat hoe veel meer jongeren en ouderen om hun hulp zouden vragen nadat lokale overheden die verantwoordelijkheid hadden overgenomen. Dat zegt algemeen directeur Jantine Kriens van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, vijf jaar na de overheveling van zorgtaken naar lokale overheden. Bijna alle gemeenten kampen daardoor met fikse financiële tekorten.
Jurre van den Berg en Charlotte Huisman30 december 2019,
Op 1 januari 2015 kregen gemeenten de verantwoordelijkheid voor alle jeugdhulp (Jeugdwet), voor de ondersteuning van ouderen en mensen met beperkingen (Wmo 2015) en voor de begeleiding naar werk voor mensen zonder reguliere baan (Participatiewet) – en daarmee voor de ondersteuning van zo’n twee miljoen mensen.
Deze drievoudige decentralisatie, de grootste verbouwing van de verzorgingsstaat ooit, ging gepaard met grote beloftes. De zorg voor jong en oud zou persoonlijker worden, met meer afstemming tussen hulpverleners. De gedachte was dat gemeenten de zorg efficiënter zouden kunnen organiseren, de operatie ging daarom gepaard met forse bezuinigingen.
‘De overheid zat krap bij kas en de wethouders wilden hun verantwoordelijkheid nemen’, zegt Kriens. ‘We hadden wel verwacht dat het Rijk bereid zou zijn om bij te springen, toen bleek dat de budgetten niet toereikend waren. Zeker toen het economisch beter ging.’
Voor gemeenten bleek het een onmogelijke opgave zo’n grote omvorming te combineren met een flinke bezuiniging. De hoop was dat gemeenten problemen eerder op het spoor zouden komen waardoor dure zorg kan worden vermeden. In de praktijk gebeurde het omgekeerde. Door de bemoeienis van de gemeente ontstond er een extra vraag naar lichtere zorg, die ten koste ging van de specialistische hulp van jongeren die het echt nodig hadden.
Ook successen
Toch is de decentralisatie op punten ook succesvol geweest. Hulpverleners zijn bijvoorbeeld beter gaan samenwerken – de beloofde ‘integrale aanpak’. Directeur Kim Putters van het Sociaal en Cultureel Planbureau constateert dat veel Nederlanders tevreden zijn over de zorg die ze krijgen. Het SCP nam de nieuwe regelingen uitgebreid onder de loep en werkt aan een overkoepelende evaluatie. Putters observeert ‘iets van een verschuiving’ in de verantwoordelijkheidsverdeling tussen overheid en burger. Mantelzorg zijn Nederlanders bijvoorbeeld gebruikelijker gaan vinden. ‘En niet alleen vanwege de kostenbesparing, maar ook uit zorgzaamheid.’
Tegelijkertijd benadrukt de SCP-directeur een keerzijde van de nadruk op informele steun en zelfredzaamheid. ‘Niet iedereen is nu eenmaal zelfredzaam. En niet iedereen heeft een netwerk om op terug te vallen. Juist sociaal zwakkeren niet. Voor hen is zorg verdwenen zonder dat er iets voor in de plaats kwam. Daarover hebben wij grote zorgen.’
Het meest kritisch is Putters over de Participatiewet, die bijstandsgerechtigden, jonggehandicapten en mensen in sociale werkplaatsen aan een baan had moeten helpen. ‘Dat is niet gebeurd. Wat dat betreft is de participatiesamenleving verder weg dan ooit.’
Geen duidelijke visie
Volgens de SCP-directeur ontbeert de hele bestuurlijke renovatie een duidelijk visie. ‘Veel aannames zijn te rooskleurig gebleken. Het merendeel van de Nederlanders ziet de decentralisaties als een bezuiniging. De bezuinigingen wáren fors. De operatie is bovendien met militaire voortvarendheid uitgevoerd. Achteraf gezien wellicht te voortvarend. Want uit onderzoek weten we: verandering kost tijd en aanvankelijk juist meer geld.’
Minister de Jonge (Volksgezondheid) herkent zich niet in de kritiek van de gemeenten dat zij door het Rijk in de steek zijn gelaten. ‘De minister heeft de gemeenten wel degelijk geholpen’, zegt een woordvoerder. ‘Zij krijgen meer geld via het gemeentefonds en ook voor Jeugdzorg is voor de komende drie jaar een miljard euro extra vrijgemaakt.’
De gemeenten willen een structurele verhoging van het budget. Of dat nodig is, gaat het ministerie onderzoeken, zegt de woordvoerder. ‘Maar meer geld is niet altijd de oplossing. Een betere organisatie van de jeugdzorg is nodig. Daarvoor moeten gemeenten meer samenwerken.’
