Door geldgebrek voelen gemeenten zich gedwongen om vooral kansrijke mensen snel uit de bijstand en aan het werk te krijgen. Voor mensen die meer hulp nodig hebben is daardoor vaak onvoldoende aandacht.
Gemeenten krijgen jaarlijks ongeveer anderhalf miljard euro te weinig van het Rijk om de Participatiewet fatsoenlijk te kunnen uitvoeren. En als er niets verandert, lopen de tekorten bij gemeenten op het gebied van werk en uitkeringen alleen nog maar verder op. Dat blijkt uit een rapport dat bureau Berenschot op verzoek van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft opgesteld. De VNG vraagt met het rapport in de hand om extra geld en aandacht van het aankomende nieuwe kabinet, onder meer via een gezamenlijke brief met het UWV aan informateur Mariëtte Hamer.
Door structureel geldgebrek zien gemeenten zich nu tot pijnlijke keuzes gedwongen. Bijvoorbeeld bij de begeleiding van mensen met een bijstandsuitkering naar werk. In 2010 was daar 1,4 miljard euro per jaar voor beschikbaar, acht jaar later nog slechts 500 miljoen. Het gevolg daarvan is dat gemeenten hun schaarse middelen zo efficiënt mogelijk zijn gaan inzetten. “Op de groep met een kortere, overbrugbare achterstand tot de arbeidsmarkt”, schrijft Berenschot. “De ondersteuning van de groep met een grote en niet (direct) overbrugbare afstand is fors minder geworden.”
Extra geld voor jeugdzorg
Het Berenschot-rapport komt bepaald niet uit de lucht vallen. De afgelopen tien jaar kregen gemeenten er veel taken bij op het gebied van zorg, welzijn, werk en uitkeringen; omdat gemeenten dicht bij hun inwoners staan, zouden zij dat soort taken beter kunnen uitvoeren dan de landelijke overheid. Die decentralisaties gingen van meet af aan gepaard met gemor over bezuinigingen: ze kregen gestalte in de nasleep van een economische crisis, waarbij Den Haag nogal op de centen lette. Inmiddels wordt steeds meer duidelijk waar de nijpende tekorten zitten. Bij de jeugdzorg bijvoorbeeld: daar stelden gemeenten en Rijk na een paar jaar gesteggel een arbitragecommissie in. Die concludeerde eind mei dat er 1,9 miljard bij moest. Een groot deel van dat bedrag is in elk geval voor 2022 toegezegd; een structurele oplossing is aan het nieuwe kabinet.
Ook rond de Participatiewet klinkt al langer onvrede. Deels gaan die bezwaren over de inhoud: ook daarover trok de VNG al aan de bel. Gemeenten vinden dat het tegengaan van misbruik nu te veel centraal staat. Een foutje kan daardoor al snel leiden tot een fraudebeschuldiging, en bovendien staan de strenge regels oplossingen nogal eens in de weg.
Maar ook hier speelt geldgebrek een grote rol, schetst wethouder Peter Heijkoop (CDA) uit Dordrecht. Hij is namens de VNG portefeuillehouder op het gebied van de Participatiewet. “Bij de invoering is de belofte gedaan dat we als Rijk en gemeenten werk zouden maken van een inclusieve arbeidsmarkt. Maar door miljardenbezuinigingen is de werkelijkheid 180 graden anders. In feite hebben we onze eigen teleurstelling georganiseerd.”
Tekort loopt verder op
Opvallend is dat de tekorten volgens het Berenschot-rapport op lange termijn nog bijna verdubbelen. Dat komt doordat steeds meer mensen met de Participatiewet te maken krijgen. Nu valt bijvoorbeeld een groot deel van de jonggehandicapten nog onder de ’traditionele’ Wajong, die door het UWV wordt uitgevoerd. Alleen de jongeren met een handicap die sinds 2015 de arbeidsmarkt op zijn gekomen, vallen onder de Participatiewet. De groep waarover gemeenten zich moeten ontfermen, is daardoor nog relatief klein, maar groeit de komende jaren gestaag. En dat geldt ook voor de tekorten: het aandeel van de jonggehandicapten in het huidige gat van 1,5 miljard is nu nog ‘slechts’ 100 miljoen. Maar als er niets gebeurt, dreigt dat te groeien naar bijna 500 miljoen in 2026 en bijna een miljard als alle jonggehandicapten door de gemeente worden geholpen.
Maar is het realistisch om te denken dat een nieuw kabinet zomaar 1,5 miljard of op termijn zelfs 2,5 miljard per jaar kan bijpassen? Aan andere noodzakelijke investeringen is immers geen gebrek: de stikstofcrisis, de woningmarkt, de eerder genoemde jeugdzorg en de economie na corona vragen ook om aandacht. “Er liggen al meerdere rapporten die vragen om hervorming van de Participatiewet en de arbeidsmarkt”, concludeert Heijkoop. “Ik denk dat het voor veel partijen een hoge prioriteit heeft. Dit rapport helpt daarbij vooral ook als bewijs: nu is een keer écht inzichtelijk gemaakt dat het simpelweg niet kan van het bedrag dat gemeenten er nu voor krijgen.”
Tekst door: Lukas van der Storm
Afbeelding van Steve Buissinne via Pixabay
