Inspiratie Jan Rotmans

Delen op Social Media

Leestijd: 4 min.

Deze professor blijft positief: ‘De coronacrisis helpt de wereld te veranderen’

,,We komen hier sterker uit.’’ De Rotterdamse professor Jan Rotmans ziet de positieve kanten van de coronacrisis.

AD.nl Leon van Heel 31-03-20,

Hij houdt wel van crises. Jan Rotmans is hoogleraar transitiekunde aan de Erasmus Universiteit en bestudeert veranderingen in de samenleving. Crises versnellen veranderingen, zegt hij. En meestal ten goede. ,,Omdat ze systeemfouten blootleggen.’’ Zo’n systeemfout is volgens hem de lage salarissen voor wat nu essentiële beroepen blijken. ,,De zorg, docenten en agenten. Die verdienen drie, vier keer minder dan een accountant. Nou, we kunnen echt wel zonder de meeste accountants. En als deze crisis een ding duidelijk maakt, is het wel dat we niet zonder zorgpersoneel kunnen.’’

De lage salarissen zijn het gevolg van jarenlange bezuinigingen. Met de herwaardering die de essentiële beroepen nu krijgen, zal volgens Rotmans ook het salaris geherwaardeerd worden. Hij is ervan overtuigd dat dit gaat gebeuren. ,,Ja, dan zullen ook de bezuinigingen van de baan gaan en belastingen omhoog moeten, maar nu kunnen we uitleggen waarom en snappen mensen de noodzaak. Iedereen begrijpt dat dit een systeemfout is die we moeten herstellen.’’

Defensie

Zonder crisis gebeurt dat niet, zegt hij. ,,Voor de meeste veranderingen zijn schokeffecten nodig. We hebben bijvoorbeeld de afgelopen jaren honderd keer meer uitgegeven aan defensie dan aan maatregelen tegen een pandemie, terwijl die wereldwijde epidemie zich allang aankondigde. Covid-19 kan niet als een verrassing zijn gekomen, want eerder hadden we de virusuitbraken van SARS en MERS die net zo’n impact hadden kunnen hebben. Het was nota bene onderdeel van de Nationale Veiligheid Strategie. Pas nu het echt gebeurt, nemen we maatregelen.’’

De coronacri­sis helpt de wereld te veranderen.Jan Rotmans, Hoogleraar Erasmus Universiteit

Dat klinkt alsof de wereld er na de coronacrisis totaal anders uit zal zien. De hoogleraar tempert die verwachtingen. ,,Nee, niet meteen. Maar dit soort crises helpen de veranderingen uiteindelijk wel.’’

Geen buffer

Ondanks dit voorbehoud schuwt de hoogleraar grote woorden niet. Zo markeert deze crisis volgens hem het einde van het neoliberalisme – de gedachte dat de markt het allemaal zelf kan oplossen. ,,Dat kan echt niet meer. De overheid gaat weer een belangrijke rol spelen om de systeemfouten op te lossen.’’ Hij noemt ook de zzp’ers, waarvan er wel heel veel abrupt hun werk en hun inkomsten verloren en geen buffer hadden. ,,Daar had de overheid voor moeten zorgen. Gelukkig doet ze dat nu, maar dat moet ook structureel worden opgelost.’’

Rotmans is behalve wetenschapper ook activist, want hij wíl de samenleving graag mee helpen veranderen. Zelf noemt hij zich wel eens progressor en scientivist. De 59-jarige hoogleraar studeerde toegepaste wiskunde en promoveerde ruim dertig jaar geleden op klimaatverandering, toentertijd was dat nog niet het hete hangijzer dat het nu is. Hij publiceerde meer dan 300 artikelen en dertig boeken, richtte het onderzoeksinstituut DRIFT (Dutch Research Institute For Transitions) op, stond aan de wieg van de stichting Urgenda die klimaatrechtszaken tegen de Nederlandse overheid won en is adviseur van de gemeente Rotterdam en de haven. Hij spreekt zich niet alleen uit over klimaat, maar heeft ook visies op de economie, de zorg en het onderwijs. De uitgesproken Rotmans is internationaal een veelgevraagd spreker.

Alle lezingen afgezegd

Tenminste, dat laatste was hij voordat de coronacrisis uitbrak. ,,Alle lezingen zijn voor de komende maanden afgezegd.’’ Z’n colleges aan de Erasmus Universiteit gaat hij via een videoverbinding geven. Hij is er nog mee aan het oefenen. Dit interview is een van de eerste die hij beeldbellend doet. Ondertussen werkt hij aan zijn nieuwe boek. Dat gaat nota bene over crises en de invloed die ze op de samenleving hebben. ,,En nu heb ik meer tijd om eraan te werken dan ooit.’’ Zijn boodschap is, ook hier, dat uit chaos iets moois kan ontstaan.


Crises laten zien dat de samenle­ving niet schokbe­sten­dig is.

Iedere vier, vijf jaar schokt een crisis de wereld, zegt Rotmans. Hij noemt de terroristische aanslagen van 9/11 in 2001, de financiële crisis in 2007, de kernramp in Fukushima in 2011, de datacrisis (‘De overheid moet haar rol pakken in data- en privacybescherming’) en de energie- en klimaatcrisis. ,,Elke keer laten ze zien dat de samenleving niet schokbestendig is. Wij moeten weerbaarder worden om te leren omgaan met die schokken.’’

Onzekerheid

Niet iets om vrolijk van te worden, beaamt hij. Het leidt tot onzekerheid, met hamsteren van dien. De dodelijke virusziekte zelf noemt hij verschrikkelijk. ,,Wat er nu gebeurt is dramatisch.’’ Tegelijkertijd ziet hij hoe de mens zich toont als sociaal wezen. ,,De toenemende saamhorigheid is een positieve ontwikkeling.’’

Jongeren zullen sneller voor een betekenis­vol beroep kiezen dan voor het geld.

En deze situatie zet mensen aan tot nadenken, zegt hij. De coronacrisis zal jongeren volgens Rotmans beïnvloeden in hun beroepskeuze, waarbij ze sneller voor een betekenisvol beroep zullen kiezen dan voor het geld. Het verandert ook de kijk van de samenleving op het bedrijfsleven, zegt hij. ,,Nog sneller zal de vraag worden gesteld ‘wat voegt deze onderneming toe aan de maatschappij?’.’’ Hij noemt KLM dat wel erg snel z’n hand ophield voor steun van de overheid. ,,Het kan niet zo zijn dat alle winst van multinationals naar de aandeelhouders gaat, en dat bij verliezen meteen de overheid moet bijspringen.’’ Ook verre vliegvakanties staan volgens hem in een heel ander licht door de epidemie die over de aarde trekt. ,,Moeten we dat wel allemaal willen?’’

Omarmen

Zonder chaos verandert er niets wezenlijks

Nogmaals, zegt hij, de wereld zal er na de crisis niet radicaal anders uit zien. ,,Misschien dat 5 tot hoogstens 10 procent van de bevolking haar gedrag verandert. Misschien dat 5 tot 10 procent van de jongeren een ander beroep kiest. We worden niet meteen anders, maar meer mensen zullen vinden dat het anders moet. Er worden structurele veranderingen ingezet. Wat dat betreft moeten we crises omarmen.’’

Chaos is goed, is zijn boodschap. ,,Omdat er zonder chaos niets wezenlijks verandert.’’ Om er meteen aan toe te voegen dat na de coronacrisis zich weer een volgende crisis zal aandienen. En daarna weer een. De klimaatcrisis is al aan de gang, waarschuwt hij. Ik kan er niets anders van maken, besluit hij. ,,Is dat een sombere boodschap? Nee toch? Een aantal crises is nodig om een radicaal andere wereld te realiseren. We komen als samenleving al die crises te boven. Elke keer weer een beetje sterker.’’

Ontdek meer

Volledig overzicht bekijken?