In onderwijs, welzijn en zorg overheerst de gedachte dat jongeren in kwetsbare situaties eerst hun leven op de rails moeten hebben, alvorens ze goed over hun toekomst kunnen nadenken. Maar het tegendeel is waar. Deze jongeren zijn juist geholpen met een positief toekomstbeeld, om zich staande te houden bij hun soms grote problemen van vandaag.
Jongeren die in de overgang van jeugd naar volwassenheid tegen serieuze problemen aanlopen, hebben weinig mentale ruimte om op een positieve manier over hun toekomst na te denken. Dat komt doordat ze met psychosociale problematiek kampen, of doordat ze problematische schoolloopbanen en schulden hebben en onvoldoende emotionele, praktische en financiële steun van hun omgeving krijgen. Eerder wezen Marte Wiersma en Roel van Goor, respectievelijk onderzoeker en docent bij Hogeschool Inholland hier al op.
Nu telt, straks niet
We hebben het hier over jongeren die zoveel aan hun hoofd hebben, dat sommigen van hen zich bijna geen toekomst durven voor te stellen waarin ze niet ‘in de shit’ zitten. Recent praktijkonderzoek van de Hogeschool van Amsterdam en Hogeschool Inholland toont dat deze kwetsbare jongeren gestrest raken als ze over hun toekomst nadenken.
Het negatieve toekomstbeeld van deze groep jongeren heeft zijn weerslag op hun gedrag – vermijden, uitstellen, dichtklappen – met de bijbehorende negatieve gevolgen voor hun motivatie. Immers, waarom zou je hard werken voor iets wat helemaal niet aantrekkelijk lijkt te gaan uitpakken?
In vergelijking met leeftijdgenoten worden zij eerder in hun leven geconfronteerd met volwassen verantwoordelijkheden. Doordat ze eerder ‘volwassen’ moeten zijn, komen ze er niet aan toe om over hun toekomst na te denken. Nu telt, straks niet.
Lage verwachtingen bij jongeren en professionals
Werken aan je toekomst vereist een mentale ruimte die de betrokken groep jongeren meestal niet heeft. De belemmeringen die zij ervaren, worden weerspiegeld in de ervaringen van de professionals die hen begeleiden. In ons onderzoek tonen de laatsten geen hoge verwachtingen over de mate waarin betrokken jongeren überhaupt in staat zijn om over hun toekomst na te denken.
Lage verwachtingen gecombineerd met hoge werkdruk, leiden bij de hulpverleners en begeleiders tot een reactieve manier van werken die gechargeerd neerkomt op pompen of verzuipen. Jongeren begeleiden bij een soepele overgang van jeugd naar volwassenheid – van 18- naar 18+ – komt hierdoor nauwelijks van de grond. Het Sociaal en Cultureel Planbureau concludeerde eind vorig jaar dat dit al tijden een groot knelpunt in de jeugdzorg is.
Positieve en motiverende methode
Het Fieldlab Toekomstplannen Jongeren, een Amsterdams samenwerkingsproject van een tiental onderwijs- en hulpverleningsinstellingen, laat zien dat jongeren met problemen wel degelijk een positief toekomstperspectief kunnen ontwikkelen. Wat hen daarbij kan helpen, is een methode, gebaseerd op Storytelling, waarin de nadruk ligt op intensieve begeleiding, het vergroten van verbeeldingskracht en het creëren en visueel structureren van toekomstbeelden. De methode kent een gestage opbouw, waarin speelse, creatieve oefeningen worden ingezet om te leren wat Storytelling is. Het aansprekende van Storytelling, de kunst van verhalen vertellen, wordt ingezet om verleden, heden en toekomst van de jongeren op een positieve manier met elkaar te verknopen. De groepssetting met andere jongeren, het onderlinge empoweren én de actief deelnemende begeleiders zorgen er voor dat de verhalen ook daadwerkelijk op tafel komen. En dat er positieve toekomstbeelden ontstaan.
Jeugdhulpverleners die voorafgaand aan ons onderzoek lage verwachtingen hadden, stelden achteraf vast dat een toekomstgerichte benadering goed werkt voor jongeren die nog middenin de problemen zitten. Sterker nog, de benadering geeft een positieve impuls aan hoe jongeren naar zichzelf en naar hun situatie kijken. Ook beïnvloedt het de wijze waarop hulpverleners naar jongeren kijken en hun verwachtingspatroon.
Handvatten aan hulpverleners
Concreet biedt de toekomstgerichte aanpak handvatten aan de hulpverleners om op een evenwichtigere manier naar jongeren te kijken en biedt het hen ‘haakjes’ om jongeren op hun intrinsieke motivatie aan te spreken. Een van de respondenten aan ons onderzoek, een begeleider van jongeren met intensieve multidisciplinaire problemen, vertelde achteraf: ‘De verhalen van onze jongeren gaven ons veel aanknopingspunten voor de begeleiding van de problemen in het hier en nu. We weten meer wie ze zijn en wat hen motiveert. We willen deze manier van werken integreren in onze begeleiding, zodat het werken aan ingewikkelde problemen meer samenvalt met een positiever en motiverend toekomstperspectief.’
De toekomstgerichte methode biedt jongeren én professionals aangrijpingspunten om de toekomst in termen van kansen en mogelijkheden te bekijken. Een aanpak die zowel jongeren als hun begeleiders in kan laten zien dat er morgen meer mogelijk is dan de complexe en problematische situatie vandaag in het vooruitzicht lijkt te bieden.
Tekst door: Marian Zandbergen
https://www.socialevraagstukken.nl/jongeren-hebben-ruimte-voor-de-toekomst-nodig/
