De slaapkwaliteit van mensen met een verstandelijke beperking onderzoeken hoort een vast onderdeel van de zorg te zijn, vindt slaapdeskundige Sylvia Loos van zorgorganisatie Sherpa. ‘Veel cliënten kunnen een hele nacht wakker liggen zonder dat iemand het doorheeft.’
Sylvia Loos is adviseur zorg en ondersteuning voor mensen met een ernstige meervoudige beperking. Ook is ze oprichter en coördinator van het consultatieteam Slaap bij Sherpa. ‘Diagnostiek vindt vaak alleen nog plaats overdag. Maar diagnostiek in de nacht is onmisbaar, want breng je de nachten niet in kaart, mis je essentiële informatie over de kwaliteit van leven van cliënten.’
Verdrietig naar bed
Loos geeft het voorbeeld van Lieke, een vrouw van middelbare leeftijd met een ernstige verstandelijke beperking. ‘Er waren geen signalen dat Lieke slecht sliep. Het slaapteam werd desondanks ingeschakeld omdat Lieke altijd heel verdrietig was bij het naar bed gaan, en overdag steeds vermoeider werd.’
Geluidsbandje
Bij Lieke speelden hechtingsproblemen een rol, ze kon heel moeilijk alleen zijn, vertelt Loos. ‘Daarom luisterde ze ’s nachts altijd naar een geluidsbandje. Haar moeder vertelde daarop een verhaaltje. Dit bandje bleef de hele tijd aanstaan, daar werd ze wel rustig van, maar ze sliep niet. Een continu geluid in de nacht houdt mensen wakker of in ondiepe slaap.’ Deze informatie kwam naar voren in de intake met een medewerker van de nachtzorg, een woonbegeleider, en een gedragsdeskundige.
24 uur in kaart brengen
Zo’n uitgebreide intake is een belangrijk onderdeel van de totale slaapdiagnostiek, benadrukt Loos. ‘De hele 24 uur brengen we in kaart. Je hebt een integraal beeld van de cliënt nodig. Zonder te weten hoe zijn of haar dag eruitziet, kun je de cliënt nooit helpen beter te slapen. Andersom kun je de dag niet goed invullen als je niet weet hoe de nacht is geweest.’
Actiwatch
Na een intake volgt het slaaponderzoek. Daarvoor werkt het slaapteam onder andere met een Actiwatch, een soort horloge dat bewegingen in beeld brengt. De verkregen data worden geüpload in een speciaal software systeem alwaar de (ruwe) data moet worden bewerkt en uitgelezen.
Aanwijzingen
In het rapport moeten vervolgens verschillende blokken van minimaal anderhalf uur bewegingsloosheid (= diepe slaap) te zien zijn in de nacht, legt Loos uit. ‘Overdag moet voldoende beweging te zien zijn. Ook geeft de Actiwatch aanwijzingen over de slaaphygiëne, dus bijvoorbeeld of de cliënt op de juiste tijd naar bed gaat en of diegene te lang op bed ligt.’
Beweegpatronen
Beweegpatronen toont de Actiwatch met zwarte verticale streepjes. Hoe groter deze streepjes, hoe intenser de beweging. Wakker is een rode horizontale streep. Korte zwarte streepjes/stipjes kan duiden op omdraaien, krabben aan de neus, hoesten of snurken.
Slaapapneu en reflux
Loos: ‘Zie je de hele nacht deze stipjes, dan kan dat ook iets anders betekenen wat verder onderzoek behoeft. Je moet de betekenis van de bewegingen die je ziet dus achterhalen om te kijken of er een ander beeld achter vandaan komt. Zijn de stipjes bijvoorbeeld een indicatie van een slaapapneu? Snurken geeft kleine bewegingen in het lichaam. Of is er misschien sprake van een reflux, dus maagzuur dat omhoog komt en waarvan iemand steeds moet hoesten?’
Nachtcamera
Is vervolgonderzoek nodig, dan wordt een nachtcamera gebruikt. Net als bij de Actiwatch gebeurt dat alleen in goed overleg en met toestemming van de cliënt. Camerabeelden van de nacht geven veel waardevolle informatie, zegt Loos. ‘Lieke’s Actiwatch liet veel beweging in de nacht zien, op camera zagen we dat ze urenlang in een hoekje van het bed zat te wiegen.’
Onveilig in de nacht
Datzelfde ziet Loos bij veel andere mensen met een beperking. ‘Ik vermoed dat veel meer mensen dan we weten zich in de nacht onveilig voelen. Mensen met een beperking kunnen dat soms moeilijk kenbaar maken en worden in de nacht niet altijd op de juiste manier gezien of gehoord. Als je om hulp kunt roepen, kun je de nachtzorg alarmeren, maar dat kan lang niet iedere cliënt.’
Schrijnend beeld
De nachtelijke filmopnames tonen soms een schrijnend beeld van iemands nacht. Sommige cliënten waarbij een nachtcamera is opgehangen zaten de hele nacht stilletjes bij de deur te luisteren of er iemand kwam. ‘Niemand die ze hoorde’, zegt Loos.
Half uur geslapen
‘Anderen vielen pas in slaap toen het team van de ochtendzorg door de gangen liep. De cliënt hoort dan een vertrouwd geluid, voelt zich dan pas veilig en slaapt in. Een half uur later worden ze wakker gemaakt, en het team denkt dan dat de cliënt prima geslapen heeft. Dat kun je niemand kwalijk nemen; hoe kun je dit weten als de deur dicht zit en het lijkt of iemand goed slaapt? In Sherpa is nachtzorg daarom ook nauw betrokken bij de slaapdiagnostiek.’
Signalen
Alert zijn op signalen overdag die wijzen op een mogelijk slechte slaap is ontzettend belangrijk, zegt Loos. ‘Zijn er gedragsproblemen? Blijft er overgewicht ondanks een ander dieet en meer beweging? Is er sprake van vermoeidheid, somberheid of concentratieproblemen? Allemaal aanleiding voor slaaponderzoek.’
Ritueel en muziek
De nachtrust van Lieke is al aanzienlijk verbeterd. Elke avond sluit een begeleider samen met haar de dag af volgens een vast ritueel en stelt haar daarmee gerust voor de nacht. Elke ochtend is er een ritueel om de ochtend op te starten, met een kalmerend muziekje.
Rustiger, fitter en vrolijker
Ook ontwikkelde het Digilab van Sherpa een app die ’s nachts een muziekje speelt als de cliënt geluid maakt, en weer uitgaat als de cliënt een bepaalde periode stil is (Muziek in de nacht). Het slaapteam van Sherpa meet standaard de interventies na om te kijken wat deze doen met de nachtrust. ‘Bij Lieke zijn er nog steeds af en toe onrustige nachten, maar 8 van de 10 keer slaapt ze goed’, zegt Loos. ‘En overdag is ze fitter en vrolijker.’
Slaapkwaliteit
Ook voor mensen die nog zelfstandig wonen is meer onderzoek naar en begeleiding bij slaapproblemen nodig, zegt Loos. ‘Voor iedere zorgprofessional is meer kennis over slaap en een goede slaapkwaliteit waardevol. Niet wakker zijn is niet hetzelfde als goed slapen.’
Schadelijk voor gezondheid
In zorg en welzijn zit volgens Loos een gapend gat tussen de nacht en de dag. ‘Zeker als mensen minder goed kunnen uitleggen waarom ze ’s nachts wakker liggen, ligt onder-diagnostiek van serieuze slaapproblemen op de loer. Dat kan dat schadelijk zijn voor de totale gezondheid.’
Gezondheidsproblemen verminderen
Ben je er wél op tijd bij, en verwijs je door naar de juiste experts, dan kun je gezondheidsproblemen juist verminderen. Loos geeft een voorbeeld. ‘Een 22-jarige man die heel vermoeid en somber was, werd op ons advies doorgestuurd naar een slaappoli. Hij bleek, zoals ik al vermoedde, slaapapneu te hebben.
Slaapmasker
De man slaapt nu veel beter, dankzij CPAP, Continuous Positive Airway Pressure therapie. Hij slaapt met een slaapmasker. Zo’n masker blaast lucht in de neus en/of keel via een slang verbonden met een CPAP-apparaat. ‘De CPAP verpleegkundige monitort de situatie van de cliënt vanuit het ziekenhuis’, vertelt Loos. ‘Hij is helemaal opgebloeid.’
Minder irritaties
Soms is een relatief eenvoudige aanpassing in het slaappatroon al voldoende. Loos: ‘Een cliënt ging altijd, uit gewoonte, rond 20.00 naar bed en werd om 02.00 weer wakker. Hij was al volwassen en dan is om 20.00 naar bed gaan natuurlijk veel te vroeg. Zijn begeleiders hebben dit op ons advies langzaam omgezet naar 22.30, zij hebben hiervoor hun roosters ook aangepast. Deze cliënt is hierdoor beter en minder gefragmenteerd gaan slapen. Hij praat weer en hij heeft minder last van irritaties en onrust.’
Huisartsen
Een slaapteam kan veel doen aan educatie en meedenken over een gezond slaap/waakpatroon. Maar ook huisartsen kunnen veel doen in hun eigen praktijk, met de juiste kennis over slaap en slaapproblemen. Loos verwijst naar de Slaapstraat, een zorgprogramma om huisartsen te helpen slaapproblemen beter te signaleren en verminderen.
Slaaphygiëneregels
Zo min mogelijk dutjes overdag, bewegen stimuleren, verduisterende gordijnen en bij activiteiten de lampen fel aan zijn voorwaarden voor een goede slaaphygiëne. Loos: ‘Mijn advies aan alle sociale professionals: ken de slaaphygiëneregels. Dan herken je de urgentie van een mogelijk slaapprobleem eerder.’
Tekst door: Jeroen Wapenaar
https://www.zorgwelzijn.nl/tussen-nachtzorg-en-dagzorg-zit-een-gat-dat-moet-anders/
Afbeelding van Here and now, unfortunately, ends my journey on Pixabay via Pixabay
