Van Overleven naar Leven: voor huishoudens die vastlopen

Delen op Social Media

Leestijd: 4 min.

Sommige huishoudens lopen vast op meerdere levensgebieden en wantrouwen officiële instanties. Amsterdamse buurtteams werken met een aanpak die juist voor hen bedoeld is. Essentieel: veldwerkers en ervaringsdeskundigen trekken gelijkwaardig met elkaar op. Een bijdrage aan de menselijke maat waar ook een nieuw kabinet zijn voordeel mee kan doen.

Tandem weet van wanten
Van Overleven naar Leven (VONL) is een nieuwe aanpak voor gezinnen met verschillende problemen. Neem bijvoorbeeld A. en zijn gezin. A. werkt in wisselende diensten. Hij is getrouwd, heeft twee jonge kinderen, en schulden. Zijn chronische ziekte bemoeilijkt bewegen. Een dreigende huisuitzetting werd met hulp van zijn werkgever voorkomen. Ook trof hij regelingen met andere schuldeisers, maar het lukt niet om alle ballen in de lucht te houden. Eerder klopte A. aan bij de reguliere schuldhulpverlening. Maar omdat hij bij een aantal afspraken verstek liet gaan, werd zijn dossier gesloten. De reden dat hij niet verscheen? Hij moest invallen voor een zieke collega. Werk komt voor hem op de eerste plaats.Allereerst legt een tandem van een ervaringswerker en een veldwerker contact met een deurwaarder en voorkomt zo inbeslagname van de auto. Nu kan A. blijven werken. De tandem maakt in twee ochtenden de administratie op orde. Het contact is een tijdlang intensief: via de mail, Whatsapp of telefonisch. Vaste afspraken zijn niet handig in verband met A.’s wisselende werktijden. De digitale communicatie verloopt soepel. Er is bij VONL altijd wel iemand bereikbaar en ze handelen snel. Dit neemt veel stress weg bij A. Na twee maanden stelt het team voor om in budgetbeheer te gaan. Eerst is A. erg terughoudend om de financiën uit handen te geven. Zodra hij toch akkoord gaat, wordt het met spoed opgestart dankzij de korte lijntjes tussen tandem en budgetbeheer. Binnen twee weken is het geregeld. Het gezin ontvangt 105 euro leefgeld per week.A. woont met zijn gezin op een veel te kleine bovenwoning. Hij kan moeilijk traplopen en is al eens een keer met een kind van de trap gevallen. De tandem vraagt een verhuiskostenvergoeding (via de WMO) aan op medische gronden. Op grond hiervan krijgt A. een hogere status van urgentie. Na bijna anderhalf jaar krijgt zijn gezin een grotere sociale huurwoning op de begane grond aangeboden. Ook wordt de aanvraag voor toelating tot een schuldenregeling goedgekeurd.Het resultaat? Een huisuitzetting en beslaglegging op zijn auto zijn voorkomen. Hij heeft zijn baan weten te behouden en ook zijn vrouw vond werk. De stress en gezondheidsklachten zijn bij A. niet helemaal verdwenen, maar er is veel ten goede gekeerd. Hij heeft nu een geschikte woning. De schuldregeling kan van start.

Weer grip op eigen leven leren krijgen

Van Overleven naar Leven is een werkwijze die na een tijdje proefdraaien inmiddels is opgenomen in de Amsterdamse buurtteams. De aanpak is bedoeld voor huishoudens die vastlopen op meerdere levensgebieden en die officiële instanties vaak wantrouwen. Onderzoekers van de Hogeschool van Amsterdam van het lectoraat Armoede Interventies beschreven het project en laten zien hoe deze in de praktijk vorm krijgt (Akkermans & Räkers, 2021). Zij laten zien dat de ondersteuning aan gezinnen bij het oplossen van hun problemen op de volgende vier punten rust:

  1. De financiële situatie stabiliseren en waar mogelijk verbeteren;
  2. Urgente problemen op andere leefgebieden op orde brengen;
  3. Deelnemers de regie leren voeren over hun financiële situatie, waar nodig in combinatie met een vorm van langdurige ondersteuning;
  4. Aan deelnemers leren met hun problemen om te gaan en ervoor zorgen dat ze weten waar zij ondersteuning kunnen vragen.

Als dit lukt, krijgen deelnemers meer ruimte in hun hoofd en meer vertrouwen in zichzelf en instanties, waardoor zij (weer) grip op hun leven krijgen. VONL werkt outreachend, in tandems van een ervaringswerker en een veldwerker, en met een sterke nadruk op presentie zoals beschreven in de presentietheorie, dat wil zeggen, het begint met contact leggen, vertrouwen winnen en een band opbouwen (Baart, 2001). De werkwijze is niet heel minutieus vastgelegd in vastomlijnde procedures, omdat deze voor elk gezin anders zijn.

Essentieel is dat veldwerkers en ervaringsdeskundigen in gelijkwaardigheid optrekken en dat zij werken vanuit de doelen van het gezin zelf, vraaggericht en integraal. Ervaringsdeskundigen slaan een brug tussen de gezinnen en de (reguliere) hulpverlening. Juist vanwege deze brugfunctie is het belangrijk dat de ervaringswerkers voor langere tijd én betaald verbonden zijn aan VONL.

Aansluiten bij belevingswereld van een gezin

Deze maatwerkbenadering doet recht aan de weerbarstigheid en complexiteit van de problemen waarmee de gezinnen kampen. De ondersteuning richt zich op de wensen en behoeften van de gezinnen, maar verliest urgente problemen niet uit het oog. Wanneer een situatie onveilig wordt, er een huisuitzetting dreigt of als een gezin aangeeft echt niet meer verder te kunnen, dan zijn de professionals wél sturend en proactief. De praktijk laat zien dat zij op het gebied van financiën regelmatig zaken overnemen. Ze gaan dan aan de slag om stress en geldzorgen te verminderen.

Daar waar mogelijk worden de gezinnen gestimuleerd om zelf stappen te zetten. Ook al zijn deze soms klein, als er succes geboekt wordt, groeit het gevoel van controle. Samenwerking tussen het gezin en de professionals is belangrijk: samen naar een afspraak bij instanties, samen nadenken over de volgende stap. Na verloop van tijd komt de regie steeds meer bij het gezin te liggen. Dat wil niet zeggen dat gezinnen uiteindelijk alles zelf moeten kunnen, maar wel dat zij zelf doen wat binnen hun mogelijkheden ligt, en ondersteuning weten te vragen wanneer zij dat nodig hebben.

Grote winst: financieel en kwaliteit van leven

Dat je met meer tijd ook meer bereikt, zal niemand verbazen. Dat dit meer geld kost, wekt ook geen verbazing. De grote vraag is of het maatschappelijk gezien wel een goede uitgave van overheidsgeld is. Michiel de Nooij (2021) maakte een maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) volgens de daarvoor geldende richtlijnen. In een MKBA worden kosten en baten van een project vergeleken met de situatie zonder dat project (het nul-alternatief). Uit De Nooij’s MKBA blijkt dat elke geïnvesteerde euro in de VONL-aanpak ruim een euro en negentig cent oplevert in vermeden kosten elders en maatschappelijke baten. Vaak zijn de echte kosten minder hoog dan ze lijken: nu veel tijd investeren, scheelt later een steeds terugkerende zorgvraag. Juist bij deze gezinnen waar veel tijd aan besteed moet worden, is de winst van het doorbreken van de impasse groot. De conclusie van de MKBA is dan ook: een aanpak als VONL is welvaartsverhogend en dus ook vanuit economisch oogpunt zinvol.

De hogeschoolonderzoekers concluderen op basis van interviews met de deelnemers dat de kwaliteit van hun leven sterk is verbeterd. Ze ervaren veel minder stress. Hoewel deelnemers vaak nog altijd weinig geld overhouden, kunnen zij (min of meer) rondkomen en is er meer overzicht en stabiliteit. Het blijft soms lastig en extra’s, zoals vakanties of leuke dingen doen, zitten er niet in, en er is nog steeds financiële stress. Ook kunnen de meeste gezinnen nog wel verbetering boeken op het gebied van psychische gezondheid en vrije tijd. Al met al duidt de toegenomen algemene kwaliteit van leven er wel op dat de deelnemers er vertrouwen in hebben dat zij in de toekomst ook deze problemen uiteindelijk het hoofd kunnen bieden.

Tekst door: Catelijne Akkermans

https://socialevraagstukken.nl/van-overleven-naar-leven-voor-huishoudens-die-vastlopen/

Afbeelding van Luisella Planeta Leoni via Pixabay

Ontdek meer

De regels en de rek
Boekentip

De regels en de rek

Leestijd: 2 min. Balanceren tussen ruimte en houvast in organisaties Regels. Veel mensen hebben er een haat-liefdeverhouding mee. We hebben steeds complexere systemen

Lees verder »

Volledig overzicht bekijken?