Wat is reflecteren?
Reflectie is het terugkijken, bespiegelend overdenken en zoeken naar betekenis van wat je hebt gezien, ervaren, gedacht of gedaan en daar lering uit trekken. Om goed te reflecteren is het nodig dat je als professional stilstaat bij wat er in jou omgaat.
Drie dimensies
- Technische instrumenteel: Werk ik op een effectieve en efficiënte manier? Gebruik ik de juiste methoden, technieken en richtlijnen? En kan ik uitleggen wat ik doe en waarom?
- Normatief: Welke normen en waarden beïnvloeden mijn handelen? Maak ik de juiste afwegingen? En hoe komen deze tot stand?
- Persoonlijk: Wat denk, voel en wil ik? Is mijn handelen echt?
Bij een goede reflectie komen deze drie dimensies in samenhang aan bod.
Er worden drie dimensies onderscheiden bij reflecteren:
Reflectie als cyclus
Het doel van de diverse vormen van reflectie is dat er processen tot stand komen die het leren bevorderen. Voor die processen worden verschillende modellen gebruikt. Een veelgebruikt model is het spiraalmodel van de onderwijskundige Fred Korthagen. Het is een systeem waarbij je structureel en systematisch terug kunt kijken op het eigen handelen. Hiermee kun je diepgaand en stapsgewijs reflecteren op een bepaalde ervaring of handeling.1Handelen en ervaring2Terugblikken3Bewustwording van essentiële aspecten4Alternatieven ontwikkelen en daaruit kiezen5Uitproberen
Het model van Korthagen geeft weer dat je in een cirkel de volgende fases doorloopt:
- Handelen en ervaring: Wat wil ik bereiken? Waar wil ik op letten? Wat zal ik uitproberen?
- Terugblikken: Wat is er gebeurd?
- Bewustwording van essentiële aspecten: Wat vond ik in fase 1 en 2 belangrijk?
- Alternatieven ontwikkelen en daaruit kiezen: Tot welke voornemens en leerwensen leidt dat?
- Uitproberen: Deze fase is de start voor een nieuwe reflectiecyclus.
In fase 5 doe je weer nieuwe ervaringen wat leidt tot een volgende reflectiecyclus. Zo ontstaat een spiraal van ontwikkeling.
Kijk voor meer informatie op www.korthagen.nl
De diepte in bij fase 3
Alleen het doorlopen van de reflectiecyclus is niet genoeg om je professioneel te ontwikkelen. Aandacht voor de onderstaande perspectieven leidt tot concrete aanwijzingen voor wat je in je handelen kunt veranderen.
Aandacht voor denken, voelen en willen
Om goed te reflecteren is het nodig dat je als professional stilstaat bij wat er in je omgaat, oftewel subjectieve reflectie. Daarbij gaat het om:
- denken
- voelen
- willen (idealen en behoeften)
Deze drie aspecten bepalen samen het handelen. Als je hier aandacht aan geeft, voorkom je dat reflectie oppervlakkig blijft.
Verdieping van de reflectie
Reflecteren op je gedrag – wat kan ik volgende keer beter doen – leidt tot een oplossing in de persoonlijke ontwikkeling op korte termijn. Om als professional stappen te maken voor de langere termijn is het van belang om stil te staan bij betekenisgerichte reflectie: waar doe ik het voor. Hierbij reflecteer je op je eigen vaardigheden, overtuigingen, identiteit en betrokkenheid. Dit zorgt voor verdieping in het leerproces.
Het zogenaamde ‘ui-model’ van Korthagen maakt de onderlinge positie van gedragsgerichte- en betekenisgerichte reflectie inzichtelijk. De gedragsgerichte reflectie op je gedrag en de wisselwerking met de omgeving bevindt zich aan de buitenkant van de ui. Dit is voor anderen zichtbaar. Wil je echt de verdieping in, tot de kern van jezelf komen, dan moet je betekenisgericht reflecteren. Je komt daarbij steeds verder tot het binnenste van de ui. En stuit daarbij uiteindelijk op je ‘kernkwaliteiten’. Kernkwaliteiten zijn persoonlijke kwaliteiten zoals: flexibiliteit, spontaniteit, autonomie, zelfvertrouwen, inlevingsvermogen, analytisch vermogen, moed en creativiteit.OmgevingWisselwerkingGedragVaardighedenOvertuigingenIdentiteitBetrokkenheidKernkwaliteiten
Om de ui heen bevindt zich de omgeving: Wat kom je tegen? Waar heb je mee te maken.
De schillen van de ui representeren, van buiten naar binnen:
- Gedrag: Wat doe je?
- Vaardigheden: Wat kun je?
- Overtuigingen: Waar geloof je in (in de situatie)?
- Identiteit: Hoe zie je jezelf en je professionele rol?
- Betrokkenheid: Wat zijn je diepste waarden? Wat is je ideaal, je missie?
Aandacht voor succes
Tijdens reflectie wordt gewoonlijk aandacht besteed aan problemen; dat wat niet goed gaat. Maar door de
focus op wat er niet goed gaat, ga je voorbij aan de kracht van een professional. Terwijl aandacht voor positieve ervaringen en successen persoonlijke groei bevordert.
Om aandacht te besteden aan dat wat goed gaat, is het van belang dat positieve feedback verder gaat dan een oppervlakkig compliment zoals ‘goed gedaan’. Positieve feedback heeft pas echt effect als de kernkwaliteiten van de professional worden benoemd. Vooral als bepaalde kwaliteiten sterk naar voren komen, kan daar feedback over gegeven worden. Vervolgens kan de vraag aan de orde komen hoe die kwaliteiten een volgende keer bewuster of vaker ingezet kunnen worden, ook in situaties die lastig zijn.
Meer weten? Kijk op www.nji.nl of www.nji.nl/nl/Kennis/Dossier/Reflectie/Wat-is-reflecteren
