Ze schreven allebei een boek over hoe een andere manier van kijken, denken en doen nodig is in het sociaal domein. De opvattingen van Janny Bakker-Klein, bestuurder bij Movisie en Evelien Meester, manager bij Stimulansz over hoe het anders kan, lopen behoorlijk parallel. ‘We hebben in Nederland last van een enorme controledrang.’ Op 4 maart werken beiden mee aan de bijeenkomst ‘Anders kijken, anders doen’, met als hoofdgast politicus Pieter Omtzigt.
‘Maatwerk in het sociaal domein’. Zo heet het net verschenen boek (zie kader onderaan de pagina) van Evelien Meester, manager Innovatie en Strategie bij Stimulansz. Het is een praktisch handboek voor beleidsprofessionals waarmee zij leren werken met de Omgekeerde Toets, een methodiek die ze een paar jaar geleden samen met anderen ontwikkelde. De kiem daarvoor werd gelegd toen ze tijdens een congres de voorzitter van de toenmalige Transitiecommissie Sociaal Domein (TSD) Han Noten, hoorde vertellen. Hij hield beleidsprofessionals bij gemeenten voor dat ze wetten, regels en verordeningen overboord moesten kieperen. Doe gewoon wat nodig is, was zijn motto. Zijn woorden zorgden bij Meester, opgeleid als jurist, aanvankelijk voor weerzin. Maar ze ging erover nadenken. Meester: ‘Alles overboord gooien is te kort door de bocht. Regels zijn er ook om mensen te beschermen. Ik heb toen samen met collega’s de Omgekeerde Toets ontwikkeld. Ik zag dat steeds meer gemeenten wilden aansluiten bij wat bewoners willen, maar daarbij telkens in dezelfde valkuil stappen.’
Wat is die valkuil?
Meester: ‘Beleidsprofessionals bij gemeenten hebben de neiging om te denken dat als ze de regels volgen, ze dan objectief zijn. Maar volgens mij zit objectiviteit in iets anders. Die bestaat eruit dat je met elkaar, met collega’s bespreekt: “wat doen we? Waarom doen we het zo en vanuit welke overwegingen?” Het gaat niet alleen maar om wat staat er in de wet.’
4 maart: Anders kijken, anders doen
Een responsieve overheid: wat is daarvoor nodig? Een overheid die burgers vanuit vertrouwen in plaats van wantrouwen tegemoet treedt met ruimte voor het individu en maatwerk. Dus niet strikt regels toepassen, maar kijken naar wat nodig is. Hoe doe je dat in de praktijk? Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt (CDA) ontvangt op 4 maart het eerste exemplaar van het boek ‘Anders kijken’ van Janny Bakker-Klein, voorzitter Raad van bestuur van Movisie. Daarna geeft Omtzigt zijn eigen visie op hoe bestuurders anders om kunnen gaan met beleid en gaan denkers en doeners met elkaar in gesprek over oplossingen, onder leiding van gespreksleider Olaf Stomp (Movisie). De bijeenkomst duurt van 15.00 tot 17.00 uur. Je kunt je voor deze digitale bijeenkomst nu aanmelden via dit formulier. Onder de aanwezigen verloten we 25 exemplaren van ‘Anders kijken’. Meer informatie vind je in dit agenda-item.
De essentie: draai het om!
Haar zienswijze en de manier waarop Meester die heeft uitgewerkt in de Omgekeerde Toets en haar nieuwe handboek, komen sterk overeen met de visie van Janny Bakker-Klein. De Movisie-bestuurder promoveerde in 2019 op de vraag hoe gemeenten en professionals beter kunnen aansluiten bij de behoeften van bewoners die ondersteuning nodig hebben (zie kader).
Kies voor het perspectief van de inwoner
Bakker-Klein: ‘Het helpt niet om te zeggen dat regels moeten worden afgeschaft. Bestuurlijke logica is niet minder goed dan sociale logica. Maar waar het om gaat is dat je het ómdraait, het perspectief van de inwoner kiest. Dat je als gemeente naast je inwoner gaat staan. Je bent niet diens vijand. Je beziet samen wat iemand nodig heeft. Vervolgens kijk je of dat ook rechtmatig is. Regels vormen vaak niet de belemmering. Wat vaak wel de belemmering is dat wat er tussen de oren van beleidsprofessionals zit over wat mag en niet mag.’
Meester: ‘Het is jammer dat er soms angst is om naast de burger te gaan staan als professional.’ Bakker-Klein: ‘We zijn bang voor willekeur. Die willekeur was er vroeger. Daar heeft het overheidsbeleid een einde aan gemaakt in de afgelopen decennia. Het is ook wel te begrijpen maar we zijn doorgeslagen naar de andere kant.’
Controledrang
Er is een andere manier van kijken, denken en doen nodig stellen ze allebei. Maar daar is ook een grote cultuuromslag voor nodig, stelt Bakker-Klein. ‘We hebben in Nederland, en zeker bij gemeenten, last van een enorme controledrang. Als je uiteindelijk alles moet motiveren op basis van wet- en regelgeving, zijn we nog niet verder. Als we dit echt anders willen organiseren, dan moeten we af van de cultuur dat er nog ergens een vinkje moet worden gezet.’
Meester pleit er daarom voor om het mandaat voor professionals op een lager niveau neer te leggen dan nu vaak gebeurt. Uit haar boek: ‘Hoe lager het mandaat, hoe meer mensen zich verantwoordelijk voelen om het in één keer goed te doen. Als al je werk toch nog wordt gecontroleerd, waarom zou je het dan in één keer goed doen?’
Vertrouwen in elkaar hoort de leidraad te zijn
Meester: ‘Ik ben er heilig van overtuigd dat als je als gemeente geen vertrouwen hebt in je professional, je hen ook niet goed toerust om vertrouwen te hebben in de inwoner die een vraag komt stellen. Vertrouwen in elkaar hoort voor haar de leidraad te zijn. ‘Natuurlijk wordt dat een keer beschaamd en maken mensen fouten en wordt er soms gefraudeerd. Laten we uitgaan van het motto: we vertrouwen je tót het tegendeel is bewezen en niet van het motto: we vertrouwen je níet tot het tegendeel is bewezen.’
Bingo-middag
Meester maakt in haar boek inzichtelijk met praktijkvoorbeelden hoe bewoners vaak ‘krijgen wat ze vragen, maar niet wat ze willen’. Achter een verzoek om geld voor vervoer om naar de bingo-middag te kunnen, kan een ander dieper verlangen schuil gaan. Het vergt voor professionals op een dieper niveau leren luisteren naar inwoners.
Kan iedereen dat?
Meester: ‘Het is niet heel gemakkelijk. Zeker als je net van de opleiding komt, is dat lastig. Er komt van alles op je af – IT-systemen, je moet je administratie bijhouden, het is te veel, dan kan je er niet veel bij hebben. En juist in die situatie zijn regels voor hen houvast. Het is iets dat je wel kúnt leren. Maar daar moet je tijd voor krijgen en er moet ruimte zijn voor feedback en ondersteuning.’
Bakker-Klein: ‘Ervaringsdeskundigen kunnen daar een heel zinnige rol in spelen. Zij kunnen professionals duidelijk maken hoe het is om aan de andere kant van het loket te zitten. Zij kunnen anderen laten invoelen hoe het is om in een onderdanige positie kunt worden gemanoeuvreerd.’Dit artikel is geschreven door Olaf Stomp van Movisie. Op 4 maart is hij de gespreksleider van ‘Anders kijken, anders doen’. Het boek ‘Maatwerk in het sociaal domein; handboek voor omgekeerd werken, denken en doen’ van Evelien Meester is te bestellen via www.mediawerf.nl. Artikel Interview 12 februari 2021
https://www.movisie.nl/artikel/anders-kijken-denken-doen-sociaal-domein
