‘De toeslagenaffaire en ook de afhandeling schreeuwt om een andere mentaliteit hoe we naar mensen en systemen kijken’
Interview Jaïr
Moeten we het wéér hebben over de toeslagenaffaire? Is dat zo langzamerhand geen uitgekauwd verhaal? Nee. Aan het verhaal van al die duizenden gedupeerde ouders en hun kinderen zitten nog honderden losse eindjes. Bijvoorbeeld omdat je als jongvolwassen kind van gedupeerde ouders nu pas overziet wat een jeugd vol armoede, stress en angst met je doet. Jaïr van Essenburg, kind van een gedupeerde ouder, vertelt over een jeugd als gedupeerd kind en hoe hij die ervaring inzet om te veranderen.
De 24-jarige Jaïr van Essenburg is druk. Druk met zijn eigen bedrijf, het geven van gastlessen, zijn podcast en met de aanstaande première van de documentaire over zijn jeugd als kind van gedupeerde ouders. Een documentaire die twee weken van tevoren al uitverkocht is en waarvoor hij door allerlei media is geïnterviewd.
Indrukwekkende tijd!? “Zeker. Ik had vijf jaar geleden niet durven dromen dat ik dit zou bereiken. Maar als je bedenkt dat het allemaal is gebaseerd op een verleden van armoede, verdriet en wantrouwen, is het ook heel triest.”
Deurwaarders
Het toeslagenverhaal van Jaïr begint als hij negen jaar is. Hij is letterlijk de brenger van het slechte nieuws, omdat hij als klein jongetje altijd de post uit de brievenbus haalt. Dus ook die blauwe brief van de fiscus met de eerste aanslagen. Zijn moeder, op dat moment werkzaam in de zorg, zou onterecht kinderopvangtoeslag hebben ontvangen, aldus de Belastingdienst. Ze moest de toeslag terugbetalen. De terugvordering startte met een paar duizend euro en liep in de jaren erna op tot duizenden euro’s.
“De terugvorderingen waren zo hoog dat we als gezin al snel geen geld meer hadden. Het eerste wat ik daarvan merkte, was dat ik op mijn verjaardag geen cadeautjes meer kreeg. In de jaren erna nam het geldgebrek steeds verder toe. Er was vaak geen eten in huis. Het licht werd afgesloten. Er kwamen deurwaarders langs om alle spullen in huis te inventariseren. De deurwaarders stonden zelfs in mijn slaapkamer om te noteren of er iets van waarde in mijn kamer stond. Mijn moeder moest haar baan opzeggen, omdat wij door geldgebrek niet naar de kinderopvang konden. De armoede werd elk jaar erger.”
Hoe herinnert hij zijn kindertijd? “Ik herinner me vooral stress. En dat ik heel snel opgroeide, want ik had geen tijd om kind te zijn.”
Schaamte
De armoede in zijn jeugd was intens, maar de schaamte ook. Jaïr maakte geen afspraken met vrienden van school, bang dat ze zouden zien hoe hij woonde. Altijd schaamte om kapotte kleren of angst dat mensen erachter kwamen hoe arm ze waren. “De spanningen liepen thuis hoog op. Daardoor mocht mijn oudste zus niet meer thuis wonen van Jeugdzorg. En heel lang dacht mijn moeder: Wat heb ik fout gedaan? Bij alles wat ze deed, was er twijfel.”
Over alles wat hem is overkomen sinds die eerste blauwe brief, gaat de documentaire Kind van het Toeslagenschandaal. “Het gaat over hel waar we als gezin terechtkwamen, maar ik laat ook zien wat ik heb gedaan om erbovenop te komen. Terwijl dat best oneerlijk voelt. Hoezo moet ik hard vechten voor mijn herstel, terwijl iedereen weet dat het onterecht is wat ons is aangedaan?”
Hij vindt het belangrijk om aan andere gedupeerde kinderen te laten zien dat deze slechte ervaring je niet hoeft te breken. “Ik hoop dat het andere kinderen over de streep trekt. Spreek uit wat je voelt. En vooral: bel naar de gemeente of het Ondersteuningsteam als je te maken hebt met een uithuisplaatsing. Er is hier hulpaanbod, maar dan moet je het wel zoeken en vinden.”
Stress
“Ik heb heel hard aan mezelf moeten werken om te kunnen studeren en te werken”, vertelt Jaïr. “De stress van de Toeslagenaffaire zit nog steeds in mij. Hele normale dingen, bijvoorbeeld iets eten met vrienden, doe ik pas als ik drie keer heb gecheckt of ik het me kan veroorloven. Ik moet zeker weten dat het goed zit. Ik moet mezelf beschermen, denk ik continu. Het gevoel dat je zomaar aangevallen kunt worden, zit diep.”
Een ander litteken: liever niets te maken willen hebben met de overheid. “Als burger heb je recht op toeslagen, ik ook. Maar zorg- of woontoeslag durfde ik een lange tijd liever niet aan te vragen. Ik was bang om verwikkeld te raken in het systeem. Bang dat het me zou worden afgenomen of dat ik erdoor in de problemen zou komen. Een overheid die zorgt voor haar burgers? Nee, dat vanzelfsprekende gevoel is nog lang niet terug.”
Het gevoel is logisch. Want ondanks dat zijn moeder erkend gedupeerd is en het rapport Ongekend Onrecht al in 2021 verscheen, is zijn moeder nog niet gecompenseerd. “Zij zit al vier jaar in een bezwaarprocedure, terwijl dit een hersteloperatie is! Als betrokkenen zeggen we dus dat er na de toeslagenaffaire ook een herstelschandaal aan het ontstaan is. Opnieuw heeft zij bewijsplicht en ook haar herstel draait dus om wantrouwen. Dat is heel wrang, want zo is de hele ellende ontstaan. De toeslagenaffaire en ook de afhandeling schreeuwt om een andere mentaliteit hoe we naar mensen en systemen kijken.”
Vertrouwen
Ondanks dat Jaïr op zijn hoede is voor ‘het systeem’ wil hij liever dat gevoel van wantrouwen achter zich laten. “Door mensen te blijven wantrouwen, kom ik niet dichter bij een oplossing. Ik moet, hoe moeilijk ook, weer samenwerken met alle mensen die horen bij het systeem dat mijn jeugd heeft kapotgemaakt.”
Dat lukt hem heel goed, als je hem ziet en hoort spreken. Maar helemaal relaxt is hij niet. “Nog lang niet zelfs … “In basis is het systeem namelijk niet veranderd. Daarom maak ik deze podcast en werkte ik mee aan de documentaire. Ik hoop dat we er toch nog steeds van kunnen leren: Hoe heeft het kunnen gebeuren? Wat kunnen we ervan leren?”
Wat is zijn belangrijkste les? “Kijk nooit weg. Want ook al gaat het nu goed met mij, ik zal nooit kunnen begrijpen dat hele belangrijke mensen op cruciale momenten hebben weggekeken. En als mensen in de Tweede Kamer dat zien en voelen als ze de documentaire zien, is mijn doel behaald.”
- De documentaire Kind van het Toeslagenschandaal is gemaakt door Elisabeth van der Ploeg en Josephine Hanna en te zien op zondag 12 mei om 16.25 uur NPO 2.
- Jaïr maakt ook de Podcast Wat nu? waarin hij op zoek gaat naar antwoorden op vragen van kinderen en jongeren over de toeslagenaffaire. De podcast is gemaakt in samenwerking met het ministerie van Financiën en Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen
- Meer weten over het Ondersteuningsteam, kijk op www.hetondersteuningsteam.nl
