Cultuurverschillen kunnen het hulpverleners lastig maken om kinderen, jongeren of gezinnen goed te bereiken of te helpen. Cultuursensitief werken vinden we daarom steeds belangrijker. Hoe doe je dat? Wat is dat? En: hoe zorg je dat je je eigen oordelen zoveel mogelijk neutraliseert? We vragen het aan Amal van Caem Kharkhach, procesbegeleider bij het Ondersteuningsteam.
Hoe belangrijk is het om cultuursensitief te werken?
“Het is onmisbaar, omdat je daardoor beter in verbinding staat met elkaar. Het gaat overigens niet over je afkomst, of je Marokkaans of Turks bent. Het gaat over je normen en waarden, over wat jij goed en slecht vindt. Voor mij is het altijd logisch geweest om dat te betrekken in het gesprek. Toen ik erover las, dacht ik: Hey, maar dit is al hoe ik het doe en hoe ik ben. Aan die onbewuste manier van werken, kan ik nu woorden geven. Ik vertelde dit aan mijn collega’s van het Ondersteuningsteam. Want we hadden het wel over traumasensitief werken, maar daarin mistten we het deel van cultuur, afkomst en je morele kompas.”
Hoe voeg je cultuursensitief werken toe in het eerste contact dat je hebt met ouders?
“Aan de keukentafel gebruik je natuurlijk niet de woorden cultuursensitief. Maar je geeft de ander wel ruimte zodat je hem of haar hoort en ziet. Ik luister aandachtig, ben geïnteresseerd en probeer de waarden op te halen die ik denk te horen. Bij een ouder die bijvoorbeeld zegt dat ‘iedereen bij de gemeente een klootzak is’, vraag ik door. Waarom vindt ze dat? Zo kom je erachter dat voor deze persoon het heel belangrijk is dat mensen eerlijk zijn en hun beloftes nakomen. Ik breng deze waarden in kaart.”
Betekent cultuursensitief werken ook dat je scherp kijkt uit welke cultuur iemand komt en daar rekening mee houdt?
“Nee! Juist niet! Als je het zo benadert, snap je het juist niet. Cultuursensitief werken gaat er juist om dat je die hokjes loslaat. Niet: ‘Jij bent van Marokkaanse afkomst, dus je zult wel op die-en-die manier je kinderen opvoeden.’ Als je het zo benadert, ben je weer die ander een bepaalde richting aan het opduwen. Wat jou culturele identiteit heeft gevormd, is zoveel meer dan etniciteit. Waar ben je opgegroeid, vierde je carnaval, heb je gestudeerd? En als je met die cultuursensitieve ogen leert kijken, kom je erachter dat juist niemand op elkaar lijkt. Ook niet, juist niet, mensen binnen een bepaalde groep.’
Het gaat dus om die menselijke waarden zien, erkennen en benoemen vanuit de persoon met wie je werkt?
“Ja. Elk mens wil dat hij of zij veilig is, geliefd is en van waarde is. En die wens geven we allemaal anders vorm door onze culturele identiteit. En die is van mens tot mens anders gevormd.”
Als je weet dat een waarde als eerlijkheid belangrijk is, hoe gebruik je dit dan in je werk?
“Wanneer we elkaar meer vertrouwen, bespreek ik die waarden en gebruik ik ze om verwachtingen te managen. Als een moeder een afspraak heeft met de gemeente, zeg ik dat die medewerker mogelijk beloftes gaat doen. Wat gaan we doen als ze met beloftes komen? Wat wil je als ouder bereiken? Daardoor wordt niet-eerlijk zijn geen trigger meer en kun je je focussen op de inhoud.”
Helpt het om waarden en normen van een ander te leren kennen?
“Ja! Ik was met een moeder bij een rampzalig gesprek bij de gemeente. Ze gooide, in een glazen spreekkamer, een stoel door de kamer omdat ze sorry wilde horen. Dat is schrikken! Ik kon haar laten inzien dat dat voor een medewerker, die haar als moeder nog niet kende, het logisch is dat ze geen sorry zei. Dat ze haar boosheid op een instituut niet op één persoon kon richten. De angel werd er zo uitgehaald.”
Wat doe je als de waarden van een ander botsen met die van jou?
“Dat overkomt mij ook. Maar ik ben ook een kameleon en zeg redelijk makkelijk: ‘Dit is van mij, dat is van jou.’ Het botst wel als ik mezelf te kort gedaan voel of discriminerende opmerkingen krijg. Vooral als je hebt besproken hoe je met elkaar omgaat, kan dat pijnlijk zijn. Tijdens een intervisie met collega’s zie ik dan dat ik te lang ben doorgegaan, mijn grenzen niet strak heb bewaakt en het te lang duurde dat ik doorhad dat deze ouder te ver ging. Inmiddels herken ik de stress die dat geeft in mijn lichaam. Als dat nu gebeurt, bel ik een collega en geef de ouder aan dat ik even niet beschikbaar ben. Ook al vind ik het moeilijk, omdat je altijd beschikbaar wilt zijn, is dat nu ook oké.”
Hoe ga je als professional cultuursensitiever werken?
“Het start met het opzijzetten van je ego en je kwetsbaar opstellen. Dat doe je in het gezin waar je werkt, maar ook in je team. Kinderen zijn goede spiegels als je vraagt: ‘Heb ik geluisterd naar jou? Had ik wat anders kunnen doen?’ Het vraagt van jou als professional een grondhouding om te durven veranderen, omdat je weet dat je nooit alle kennis hebt. Niet over je client, maar ook niet over jezelf. Jij verandert, je referentiekader en de wereld waarin je leeft ook. Plan daarom regelmatig momenten om daarbij stil te staan en te kijken naar je zelf, de ander, jouw werkelijkheid en de nieuwe werkelijkheid. Deze momenten van reflectie en intervisie moet je inplannen met jezelf of partner, collega of onbekende, want anders doe je het niet. Ik sta er pas echt bij stil als ik er de tijd voor neem.”
Bespreek je het met een ouder als jij wordt geraakt?
“Soms moet je ouders er mee confronteren, maar niet altijd, ik wilde deze moeder niet in een positie brengen waar ze zelf niet veel mee kan. Ze heeft veel stress en heel veel basiszaken in het leven niet op orde. Ik heb haar gevraagd of ze erop wil letten wat ze zegt over Marokkanen en moslims en dat dat voor mij belangrijk is om er voor haar te zijn. Dat lukt haar niet altijd, er floept nog wel iets uit. Dan ziet ze wat het doet en zegt dan sorry.”
Hoe belangrijk is intervisie voor cultuursensitief werken?
“Belangrijk. Je weet dat je in een land leeft waarin mensen worden gediscrimineerd. Ik maak het mee en kan het niet oplossen. Het is belangrijk en leerzaam om je met mensen te omringen die hierop kunnen reflecteren. Een witte collega vertelde bijvoorbeeld dat ze zich soms ook eenzaam voelde omdat ze ouder is qua leeftijd en dat ander haar zien als ‘oud’. Het gaat dus helemaal niet om kleur. Wel: voel je je uitgesloten op wat je bent en wat je niet kan beïnvloeden of veranderen? Dit intense gevoel hebben ook de ouders door de toeslagenaffaire ervaren. Toen ik me dat realiseerde, kon ik de opmerkingen aan mijn adres ook ‘omdenken’ en beter plaatsen.”
Jij traint mensen in cultuursensitief werken, wat zie je dan?
“Veel mensen zien niet direct wat het inhoudt en zeggen: ‘Ik kwam uit een dorp waar iedereen hetzelfde was.’ Mijn vraag is dan: ‘Was dat wel zo?’ Want iedereen ervaart in zijn leven soms het gevoel van uitgesloten zijn, er niet bij horen. En dat is nog intenser als het gaat om dingen waar je geen invloed op hebt, zoals je cultuur of achtergrond. Je bent als het ware verkeerd verkleed op het feestje waar je maar niet weg komt. Als je je dat realiseert, wordt het onderdeel van je werk en je zijn. Bespreek daarom altijd hoe je je elkaar aanspreekt, blijf kijken hoe de ander op jouw gedrag reageert. De ouder met wie je werkt staat dan nooit meer met één-nul achter.”
Het Ondersteuningsteam ondersteunt ouders en kinderen die gedupeerde zijn van de toeslagenaffaire en waarvan kind(eren) uit huis zijn geplaatst. De ondersteuning richt zich op het herstel van ouders en kinderen in de brede zin en op contactherstel met de kinderen in het bijzonder. Zij ontwikkelt al werkend in de praktijk hun werkwijze en deelt wat werkt met anderen ter inspiratie en voor de ontwikkeling van ouders en kinderen.
Afbeelding: Geralt | Pixabay
