Als ik naar de binnenkant van een uurwerk kijk, raak ik gefascineerd. Elk radertje, elk schroefje zit op de juiste plek om bij te dragen aan een werkend mechanisme. Een complex samenspel van onderdelen met verschillende grootte, vorm en functie. Ik heb geen verstand van uurwerken, maar zelfs ik kan zien dat elk onderdeel van belang is deze klok te laten werken. Welk onderdeel ik er ook uithaal, groot of klein, stopt het tikken van de tijd.
Diezelfde beweging en interactie zie ik terug in onze samenleving. Elke persoon draagt bij aan het geheel, iedereen is van toegevoegde waarde. Hoe groot of klein iemand ook is, in letterlijke en figuurlijke zin, elk mens is evenveel waard. En zo heeft ook ieder mens evenveel invloed op de wereld om haar heen. Dat komt omdat we allemaal verbonden zijn. Allemaal. Aan elkaar. Verbonden. Als je aan elkaar vastzit, beïnvloed je elkaar met elke zucht en beweging. Dat wij elkaar continu beïnvloeden heeft een enorme impact op ons leven en dus ook op vraagstukken zoals armoede, misbruik en eenzaamheid.
Dit klinkt misschien ongemakkelijk. Het lijkt haast of ik impliceer dat wij allemaal debet zijn aan zaken als armoede, misbruik en eenzaamheid. Je vindt vast, als individu, niet dat dit zo is. Laten we daarom een gedachtenexperiment aangaan. Ik noem dit experiment ‘de mug’.
Op een mooie zomerdag loop ik door het bos. Ik ben niet alleen, om mij heen zijn vogels, muizen en reeën. Ook kleine dieren zoals mieren, torren en vliegen. Na een poosje lopen, stuit ik op een enorme zwerm muggen. Ik kan er niet langs, ik zal door de zwerm heen moeten gaan. Terwijl ik de zwerm van dichtbij bekijk, zie haar heen en weer bewegen als een danseres. Met sierlijke afgeronde lijnen danst de groep als één. Er zijn geen dissonanten die een andere koers beogen. Als in één collectieve zucht vliegen ze een onzichtbare route in een onverklaarbaar patroon. Ik loop naar de zwerm toe. Ze beweegt naar links. Wat maakt dat de hele zwerm naar links beweegt, vraag ik mij af. Dat moet ik beïnvloed hebben als wezen zoveel groter dan zij zijn. Het lijkt erop dat ik de zwerm van buitenaf beïnvloed al heb ik geen invloed op de richting waarin ze bewoog. Ik doe nog een stap vooruit en de zwerm blijft op de plek. Nu veroorzaak ik geen beweging. De beslissing voor bewegen of niet lijkt van binnenuit te komen. Er is namelijk geen enkele mug die de zwerm verlaat. Als één zucht lijken ze samen te besluiten welke kant ze opgaan. Wie zorgt voor deze beweging, vraag ik mij af. Wie van deze duizend muggen is de leider? Ik besluit me klein te maken als een mug en onderdeel te worden van de zwerm. Alleen door te infiltreren, kom ik erachter wie dit samenzijn coördineert. In de zwerm lijkt het een complete chaos. Elke mug beweegt een andere kant op. Toch had de zwerm als één mug bewogen, er moet dus een leider zijn. In de zwerm ga ik op zoek naar de eerste mug. In elke mug die ik tegenkom, vind ik een deel van de reactie. Ik ben ervan overtuigd: het is een kettingreactie. Zo beweeg ik mij mug voor mug door de zwerm totdat ik bij de laatste mug kom. Wat ik zie verbaast mij. De laatste mug is ook de mug waar ik begon. Ik ben die mug. Dan begrijp ik dat wij, alle muggen samen, op gelijke wijze, elkaar beïnvloeden. Er is niet een mug die kiest voor een beweging of stilstand. Wij allemaal samen, met onze individuele bewegingen, besluiten waar onze zwerm heen moet. Daarom kan het binnen de zwerm een chaos zijn terwijl van buitenaf de zwerm als één geheel beweegt.
Zodra wij het hebben over thema’s als ongelijkheid, armoede en geweld proberen wij die pijn van buitenaf te bestrijden. Van buitenaf door een onderwerp te isoleren, te bestuderen en te besluiten wat wij ermee moeten doen. Hier geven we een aantal mensen een rol in die oplossing en de meeste mensen niet. Net als in de zwerm muggen is dat helaas niet hoe het werkt. Wij kunnen de samenleving niet van buitenaf beïnvloeden. Dat kunnen we niet omdat we de samenleving zijn. Ieder van ons is onderdeel van het grotere geheel en ieder van ons heeft evenveel invloed op de beweging die het geheel maakt. Dat betekent dat jij net zoveel invloed hebt op armoede en eenzaamheid als de beleidsmaker die er beleid op maakt, de sociaal werker die er interventies op inzet en de persoon die zelf in armoede of eenzaamheid leeft.
Dat we dit anders ervaren, is niet zo gek. Om ons heen zien we mensen met macht en met geld die bepalen hoe de wereld werkt. Toch is wat wij zien niet waar. Wij hebben allemaal evenveel invloed op de wereld om ons heen. De samenleving, de maatschappij, de economie – we zijn er allemaal onderdeel van en hebben er invloed op. Het leven is een oneindigheid van beïnvloeding die niemand uitsluit en daarmee ook niemand ontslaat van verantwoordelijkheid. Dat klinkt misschien onwennig, want het maakt ons allen -dus ook jou- verantwoordelijk voor armoede, misbruik en eenzaamheid. Ik vind het prachtig omdat het betekent dat elk radertje in ons systeem wordt erkend om zijn waarde en haar invloed. En als we dat weten te omarmen, hebben we een samenleving die werkt.
