Neem de tijd om dakloze mensen hun eigen doelen te laten opstellen

Delen op Social Media

Leestijd: 4 min.

Sinds kort is passende huisvesting hoofdprioriteit bij hulp aan dakloze mensen. Waar nodig moet tevens passende begeleiding geboden worden. Maar wat is dat? Een overzicht opstellen van doelen op verschillende leefdomeinen bij de start van een traject lijkt de plank mis te slaan. Hoe kan het dan wel?

Het aantal dakloze mensen in Nederland is de afgelopen tien jaar meer dan verdubbeld. Staatssecretaris Blokhuis noemde dit eerder op deze site onaanvaardbaar. Inmiddels is er een plan van aanpak met als hoofddoel passende huisvesting, met waar nodig passende begeleiding.

In het kader van mijn proefschrift onderzocht ik welke doelen dakloze volwassenen zich hebben op het moment dat ze zich aanmelden bij de maatschappelijke opvang. Bij start van de analyses stonden mij vooral de geïnterviewden bij die grootse verhalen hadden over vrijstaande huizen met zwembaden en dikke auto’s én degenen die juist hun schouders hadden opgehaald en een beetje glazig voor zich uit staarden. Dat zijn blijkbaar verhalen en beelden die ons bijblijven.

De meeste daklozen kunnen prima hun prioriteiten aangeven

In werkelijkheid bleek juist bijna iedereen één of meer doelen genoemd te hebben voor het aankomende half jaar. Dat waren vaak heel concrete doelen over huisvesting en financiën zoals het vinden van een woonplek, samenwonen, een oplossing vinden voor schulden of meer inkomen krijgen. Zo zei een deelnemer: ‘Ik wil gewoon graag een plekje voor mijzelf, met een kast waarin ik aan het eind van de dag mijn kleren in kan opbergen.’

Mensen gaan zich pas doelen stellen als ze zich kunnen voorstellen hoe een betere toekomst eruit zou kunnen zien én als ze het vertrouwen hebben dat ze die doelen ook kunnen bereiken (Oettingen et al., 2001). [Dat vertrouwen heeft op twee manieren impact op ons leven: het geeft ons kracht om bij tegenslag door te zetten om onze doelen toch te bereiken. En het vertrouwen in het regisseren van ons eigen geluk is zo belangrijk, dat het ook een directe impact heeft op onze kwaliteit van leven. In mijn onderzoek zagen we dit ook terug: deelnemers die meer vertrouwen hadden in het behalen van hun doelen waren vaker tevreden met hun leven.

Veel professionals zijn sceptisch

Regelmatig kom ik professionals die met dakloze mensen werken tegen die wat sceptisch zijn over mijn enthousiasme voor persoonlijke doelen. Enerzijds komt dat doordat zij allemaal wel cliënten voor de geest kunnen halen die het even niet meer weten: degenen die gelaten hun schouders ophalen als je vraagt naar hun doelen of een dure villa willen. Die mensen maken indruk. En daardoor zijn we wel eens geneigd de prevalentie van zulke situaties te overschatten.

Anderzijds komt die scepsis voort uit de manier waarop persoonlijke doelen nu een plek krijgen in hulpverleningstrajecten. Cliënten wordt bij de start van een traject gevraagd op verschillende leefdomeinen aan te geven wat zij het aankomende half jaar willen bereiken. Na verloop van tijd worden deze doelen geëvalueerd en daarop wordt het succes van de hulpverlening getoetst. Maar de doelen van mensen ontwikkelen vaak over tijd: de doelen worden specifieker en daardoor vaak ook beter haalbaar. Ook een gaandeweg groeiend vertrouwen in het bereiken van een doel speelt hierin mee.

De kracht vinden om doelen te realiseren

Voor dat vertrouwen zijn volgens de zelfdeterminatietheorie drie psychologische basisbehoeften van belang: een gevoel van autonomie, verbondenheid en competentie. We kunnen alleen de kracht vinden om onze doelen te realiseren als alle drie deze behoeften in meer of mindere mate vervuld worden.

De ambitie om aan de hand van een schema in één keer een compleet overzicht te maken van de doelen op alle leefgebieden druist in tegen de eigen autonomie – de behoefte om zelf aan het roer van ons leven te staan. Niet de belevingswereld van de cliënt staat hierbij centraal, maar het schema dat ingevuld moet worden.

Bij doelen stellen aan de start van een hulpverleningstraject zonder tijd om een vertrouwensband met een hulpverlener op te bouwen, gaat het bovendien mis met de basisbehoefte verbondenheid – de behoefte ergens bij te horen en relaties te hebben met anderen. Uit mijn proefschrift blijkt dat de meeste mensen goed kunnen aangeven met welke doelen ze willen starten, maar dat zij ook problemen en bijbehorende doelen hebben die zij pas willen delen wanneer er een vertrouwensband is ontstaan, bijvoorbeeld bij opvoedingsvraagstukken.

Samenwerken, kleine stapjes nemen en successen vieren

Mensen die dakloos zijn hebben vaak veel dingen mis zien gaan in hun leven, waardoor een gevoel van competentie – van vertrouwen in het eigen kunnen – niet automatisch aanwezig is. Aan dat gevoel kan je samen met de cliënt werken door grote complexe problemen in kleine stukjes te hakken, zodat tussentijdse successen gevierd kunnen worden en de cliënt steeds meer zelf kan gaan doen. Zoals bij de aanpak van financiële problemen: samen naar de schuldhulpverlening gaan, maar daar het gesprek niet overnemen. Er moet een map komen voor de administratie? Laat de cliënt die zelf gaan kopen.

Zo kan langzaam een gevoel van competentie en verbondenheid ontstaan. En door daarbij de volgorde van stappen van de cliënt aan te houden, kan hij of zij zich steeds autonomer gaan voelen.

Neem de tijd om persoonlijke doelen als startpunt te nemen

Op basis van deze kennis en bevindingen pleit ik ervoor dat we persoonlijke doelen als startpunt stellen voor de begeleiding van dakloze mensen. Als we mensen echt een kans willen geven om hun doelen te formuleren en na te streven, dan moeten we daar ook de tijd voor nemen – door aan te sluiten op de leefwereld van de cliënt, te praten over wat voor hem of haar echt belangrijk is en daar vervolgens samen aan te werken.

Niet door stappen over te nemen, maar juist door het samen te doen en de cliënt kleine en grote successen te laten ervaren. Zo vergroot je gevoelens van autonomie, verbondenheid en competentie en daarmee vertrouwen in het behalen van persoonlijke doelen.

Jorien van der Laan is senior onderzoeker bij het lectoraat Armoede Interventies van de Hogeschool van Amsterdam. Dit artikel verscheen eerder in het Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken.

https://socialevraagstukken.nl/neem-de-tijd-om-dakloze-mensen-hun-eigen-doelen-te-laten-opstellen/

Afbeelding van lannyboy89 via Pixabay

Ontdek meer

Volledig overzicht bekijken?