Met een zak geld gaan we de vastgelopen jeugdzorg echt niet oplossen, zegt psychiater Floortje Scheepers. De crisis in de ggz is collectiever dan het individu dat op de wachtlijst belandt. ‘We moeten investeren in sociale systemen.’
Dat de jeugdzorg vastloopt en gemeenten structureel te weinig budget hebben, is al jaren bekend. Nu dit blijkt uit een onderzoek in opdracht van het ministerie van VWS naar de ‘betaalbaarheid van de jeugdzorg’, buitelt iedereen over elkaar heen voor de oplossing. Meer geld. Scherper selecteren aan de poort. En vooral: eenvoudiger organiseren.
‘Dat betekent wéér een stelselwijziging. Of denken we dat als we de jeugdzorg drie keer zo groot maken, de problemen verdwijnen?’ zegt psychiater Floortje Scheepers, hoogleraar innovatie in de ggz en medisch afdelingshoofd jeugdpsychiatrie in het UMC Utrecht. ‘Vergeten wordt dat de situatie vóór de invoering van de Jeugdwet, in 2015, ook slecht was. Geen enkel orgaan communiceerde met elkaar, de wachtlijsten waren toen al eindeloos. De gedachte achter de decentralisatie was op zich ook niet slecht, die ging ook over integraal werken. Het punt is dat de transitie gepaard ging met een gigantische bezuiniging, terwijl we niet bereid zijn om écht na te denken over de inrichting van onze geestelijke gezondheidszorg.’
Scheepers zit aan de tafel in haar woonkeuken met zicht op een zonovergoten tuin; een groot grasveld, eromheen rododendrons in bloei en dennenbomen waartussen verscholen een oude paardenstal staat die is omgebouwd tot een gezellig honk voor haar drie dochters. Met een zucht zegt ze dat het probleem dieper ligt. ‘De samenleving is gaan geloven in verklaringen en oplossingen voor mentale ontregeling die vooral zijn gebaseerd op wetenschappelijke modellen die niet overeenkomen met de werkelijkheid. Eén op de vier Nederlanders krijgt te maken met mentale ontregeling, het aantal behandelingen groeit en groeit en zo’n twee miljoen mensen zijn aan de psychofarmaca. De crisis is collectiever dan het individu dat op een wachtlijst belandt. We zitten als samenleving in een mentale crisis.’
Het is dus passender, vindt ze, om bescheiden te zijn over onze kennis. ‘Mensen zijn ingewikkeld – en dat is een understatement. We kunnen beter accepteren dat niet-begrijpen altijd onderdeel van onze wereld en ons mensbeeld zal zijn, dan komen we misschien dichter bij het helpen van zoveel mensen in psychische nood.’
Mensen zijn ingewikkeld is de titel van haar recent verschenen boek waarin ze zich afvraagt wat er mis is met haar vakgebied, de (jeugd)psychiatrie, waar de overbelaste ggz de weerslag van is. Het is een open minded, toegankelijk geschreven maar niet gemakkelijk boek. Het onderwerp is ingewikkeld en Scheepers zoekt dan ook niet naar hét antwoord, het is eerder een pleidooi voor meer twijfel over het dominante denkkader binnen de psychiatrie. Die twijfel legt ze zelf aan de dag door aan het eind van elk hoofdstuk mensen te laten reflecteren op haar kennis, ervaring en inzichten; naast vakgenoten zijn dat ook ervaringsdeskundigen, filosofen of de schrijver Arnon Grunberg.
‘Mijn vak hoort meer bij de humanistiek dan bij de geneeskunde. Waarom lopen mensen vast? Wat is de invloed van cultuur op hoe we denken? Dat zijn vragen die filosofen en sociologen stellen. Zij benaderen veel meer het hele dynamische gebeuren waar wij ons in bevinden, ons hele leven lang, en waar we onze weg in zoeken. Het is niet alleen maar leven, zoals de hertjes in de wei.’ Ze wijst naar buiten, naar een hertenpark naast haar tuin. ‘Wij maken onze wereld, niet met onze biologie, maar met ons denken. Alle normen en waarden die we met elkaar bedenken en de patronen en structuren die we opzetten, zitten in ons hoofd. Dat wordt mede beïnvloed door je ouders, je sociale omgeving, de cultuur om ons heen.’
In haar boek refereert Floortje Scheepers bijvoorbeeld aan een Amerikaans onderzoek naar de kinderhulplijn. De verwachting was dat daar allemaal telefoontjes binnen zouden komen over zelfdoding en mutilatie, maar de meest gehoorde klacht bleek: ik ben zo lelijk. ‘We creëren een universele schoonheid en een universeel succes en dat is een groot probleem, want die zijn voor de meesten helemaal niet realistisch of haalbaar. Ik vind het ook beangstigend dat hiermee wereldwijd authentieke culturele invloeden verdwijnen. Daarnaast hebben we het nu over diversiteit, maar tegelijkertijd versmalt dat begrip zich juist, het lijkt wel of er minder tolerantie is naar elkaars eigenheid. Dat voelt tegenstrijdig. Of kijk hoe dwingend toetsen zijn in het basisonderwijs, dat is niet méér variatie. Als ik zie hoeveel kinderen bij de kinderpsychiater zitten met concentratieproblemen of met sociale onhandigheden die dan “iets” moeten hebben, als verklaringsmodel.’
Tekst geschreven door: Margreet Fogteloo
Meer willen lezen over dit onderwerp klik dan zeker op onderstaande link.
