Procesbegeleiding is één van de pijlers van de werkwijze van Het Ondersteuningsteam, naast trauma- en cultuursensitief werken. Het is een werkwijze die verschillende beelden oproept. Wat is procesbegeleiding, waarom werkt het? We spreken Gerda, één van de procesbegeleiders van het Ondersteuningsteam, over haar ervaringen. Een praktijkvoorbeeld: dat inspireert!
Wat is procesbegeleiding?
“Ouders komen allerlei obstakels tegen in hun herstel, wij ondersteunen hen bij het tackelen van die problemen. Veel van wat we doen, is niet direct zichtbaar. Dé oplossing is er niet. Wij denken mee in het vinden van de weg in het labyrint van regels en afspraken. Ook voor ons soms zoeken!”
Waar begin je als procesbegeleider?
“Waar ik mee start is het creëren van een podium voor ouders. Ik investeer in hen zodat zij het podium op durven gaan, ook al hebben ze plankenkoorts. Ouders worden sterker en gaan dat podium weer op door naar ze te luisteren. Ik praat veel met ze en geef terug waar ze goed in zijn.”
Wat houdt procesbegeleiding concreet in?
“Ouders komen veel obstakels tegen in het regelen en organiseren van hun herstel na complexe vraagstukken zoals een uithuisplaatsing. Bijvoorbeeld omdat regels complex zijn, ze het overzicht kwijt zijn en ze tegen allerlei bureaucratische regels aanlopen. Soms hebben ze er ook geen energie meer voor. Wij zorgen voor overzicht én willen dat ouders dat overzicht houden, want zij moeten het ook kunnen als ik weer weg ben.”
Kun je een voorbeeld geven?
“Een moeder had laatst een gesprek over haar kinderen, hoe het bezoek van haar verloopt, hoe het op school ging en wat zij daaraan kon bijdragen. Een gesprek met zes mensen: een leerkracht, jeugdbeschermer, gezinshuisouders, gedragswetenschapper … Van de moeder werd verwacht dat ze alleen kwam en deelnam aan een gesprek waar zij en haar kinderen zelf het onderwerp van gesprek zijn en anderen over haar en haar kinderen mee praten. Het is eigenlijk onmogelijk dat je dat vraagt aan een ouder. Hier moet altijd de vraag gesteld worden; wie neem jij mee in het gesprek die jou hierbij kan ondersteunen
Heb je een plan?
“Nee. Ik loop niet voorop met de plannen. Je vertelt als procesbegeleider niet wat er moet gebeuren, maar vraagt ouders wat ze willen. Vaak willen ze dat hun kind weer thuiskomt. Dat is de stip waar we naar toewerken. Daar gaan veel stappen aan vooraf. Die maak ik inzichtelijk en leg ze uit. Niet alle ouders zien die stappen, of willen die zien. Ik vertraag dan, doe een stapje terug en bespreek wat nodig is. Het is belangrijk te erkennen dat de situatie vervelend is, lang duurt en moeilijk is. Ik probeer ze mee te nemen hoe processen werken. En soms zeg ik even niks en ga achterover zitten. Dan ondernemen ouders zelf stappen en ervaren dat dat gaat en soms niet. Dan bespreken we wat er dan nodig is.”
Welke obstakels zie je bij ouders?
“Veel ouders zeggen of vragen niet wat ze willen zeggen of vragen. Durven dat niet meer, ervaren te veel stress of weten dat het tegen ze kan worden gebruikt. Ik help gesprekken voor te bereiden, maak bijvoorbeeld samen met ouders een briefje met de vragen die je als ouders kunt stellen. Ik ga daarom ook mee naar belangrijke afspraken, ik ben een extra setje oren. Zo kan ik horen wat er gezegd wordt en kan ik vertalen wat er gezegd wordt. Tijdens het gesprek vraag ik ouders of ze alles gezegd hebben wat ze wilden zeggen, of zij alle vragen hebben kunnen stellen. En ik praat altijd na, hoe hebben ze het ervaren, wat goed ging en minder goed? Ze hebben niet altijd alles onthouden. Dan kan ik aanvullen wat er gezegd is en samen begrijpen wat er verwacht wordt of wat er aan volgende stappen nodig is.”
Moet je als procesbegeleider investeren in relatie met ouders?
“Ja. Een professional zit in een positie dat hij of zij beslissingen neemt over het leven van anderen. Het is belangrijk dat je je realiseert dat die ander zich daardoor bekeken en beoordeeld voelt. Er wordt meegekeken met de stappen die ouders ondernemen. Dat vraagt van ons dat we extra investeren in de relatie met ouders. Het is belangrijk te vragen door wie zij zich ondersteund voelen en ook die mensen te betrekken.”
Hoe werk je als procesbegeleider samen met andere professionals?
“Ik maak eerst kennis, vertel wat ik kom doen en leg uit dat ik me niet bemoei met de inhoud, tenzij het me gevraagd wordt. Daarna heb ik eigenlijk vooral contact samen met de ouder, het liefst laat ik de ouder zelf mailen en bellen. Ik vraag wel of ze me meenemen in de mail, want dan kan ik meedenken, nagaan of ze vragen hebben. Ik laat professionals altijd weten dat ze gebruik van mij kunnen maken, ik kan vaak andere vragen stellen, kan ouders meer teruggeven wat ik zie, ik hoef daar namelijk geen besluiten over te nemen, alleen luisteren en meedenken. Op sommige vragen zit lading voor ouders. Ouders kunnen boos worden doordat ze eerder op gedrag beoordeeld zijn, of dat informatie niet gecheckt in het dossier komt of een vertekend beeld geeft waar ze tegen opboksen. Dan is soms de jeugdbeschermer niet de juiste persoon om die vragen te stellen, die krijgt niet de goede reactie en juiste informatie.”
Kun je een voorbeeld geven van zo’n samenwerking?
“Laatst vroeg een jeugdbeschermer me een beeld te geven over een thuissituatie van een ouder en plannen te maken met de ouder voor de periode dat haar kind teruggeplaatst zou worden. Ik betrek daar ook het netwerk van de ouder bij en geef samen met de ouder mijn bevindingen door aan de jeugdbeschermer. Het samen sparren over overwegingen en stappen, wat het beste is om te doen, levert veel op. Belangrijk is dat we beiden daar open voor staan. Iemand die naast je staat en meeluistert, kan de spanning deels wegnemen. Omdat ik de situatie goed ken, kan ik ook goede vragen stellen. En het is belangrijk dat ik met de ouders kan napraten, ze kunnen hun emoties en ervaringen kwijt. Een win-win situatie voor beide partijen.”
Kan een ouder ook zonder procesbegeleider door dit proces?
“Idealiter wel. Maar wat we zien is dat er zoveel geregeld moet worden, er zoveel regelingen en betrokkenen zijn, dat het voor ouders moeilijk is dit alleen te doen. Professionals gaan soms snel, hebben een opdracht te doen en is er weinig tijd om ouders goed mee te nemen, uitleg te geven maar vooral te blijven luisteren en vragen stellen hoe ouders het ervaren en wat hun wensen en mogelijkheden zijn. Het mooiste zou zijn als professionals dit samen met de ouders en kinderen kunnen doen en regelen wat nodig is. Wat ik graag zou zien is dat iedere betrokken professional echt nieuwsgierig is naar de ouder en hun situatie. Dat hij of zij nagaat wat er is gebeurd. Wat maakt dat het zover is gekomen dat er een OTS of UHP nodig was? Dat zou de start moeten zijn met een ouder. Niet een beeld vormen vanuit het dossier, want dat geeft niet de ervaring en gevoel van ouders weer en is niet aangepast met nieuwe informatie en ontwikkelingen of er staan aannames in die niet goed zijn gecheckt.”
Kun je sneller doorbraken forceren?
“Elk gezin loopt een ander pad. Dat pad verandert voortdurend. Het vraagt dus steeds weer kijken en afstemmen met ouders waar het pad loopt, of het nog klopt of een andere weg ingeslagen moet worden. Ik vraag ook altijd aan ouders of ik nog de juiste persoon ben om mee op te lopen of dat dat iemand anders beter past. Dat vraagt energie en tijd die er niet altijd is of ervaren wordt. Dat heb ik ook ervaren toen ik bij Veilig Thuis werkte. Je moet soms goed uitleggen dat je dit pad volgt en waarom en dus niet altijd aan het tempo dat de organisatie van je vraagt kan houden. Uiteindelijk levert dat meer op en krijg je ouder mee en kan hun situatie stap voor stap veranderen.”
Wat helpt deze ouders?
“Oprechte samenwerking en weten dat we aanvullend werken. We versterken elkaar. Benut die kennis en kunde van de ander. Als de samenwerking goed verloopt, zien we dat dit een opening biedt voor ouders die op gespannen voet staan met professionals. Ook zij willen dan weer samenwerken. Dat ouders zich niet gehoord of begrepen voelen is een ingewikkelde factor. Het kan helpen als de betrokken professionals daar samen voor openstaan. Wat je niet wilt is dat alle aandacht in ruis gaat zitten in een moeizame samenwerking met een ouder, want dan is er weinig oog meer voor de mogelijkheden en stappen van de ouder.”
Het Ondersteuningsteam ondersteunt ouders en kinderen die gedupeerde zijn van de toeslagenaffaire en waarvan kind(eren) uit huis zijn geplaatst. De ondersteuning richt zich op het herstel van ouders en kinderen in de brede zin en op contactherstel met de kinderen in het bijzonder. Zij ontwikkelt al werkend in de praktijk hun werkwijze en deelt wat werkt met anderen ter inspiratie en voor de ontwikkeling van ouders en kinderen.
Meer informatie hetondersteuningsteam.nl
