Sociaal werker als improviserend kunstenaar

Leestijd: 3 min.

Het sociale werk staat voortdurend onder verandering, geen periode hetzelfde terwijl mens en vraagstukken veelal wel generaties overeen komen. Het beleid, regelgeving en visie op sociaal werk lijkt regelmatig en per organisatie te veranderen. Want is de sociaal werker een regisseur? een maatschappelijkwerker? of iemand die hulpverleent? Op allerlei manieren valt de rol te vervullen, dat betekent dat de sociaal werker over grote aantal tools moet beschikking en af en toe gewoon een kunstenaar moet zijn om die verschillende rollen op te roepen. Herkenbaar? Want hoe zit het dan met ethiek? normen en waarden? Maatschappelijke opdracht? en niet te vergeten je professionele autonomie? Hoe boor je die autonomie aan als je voortdurend te maken hebt met botsende belangen en tegenstrijdigheden?

Dus vertel sociale professional: hoe lukt jou dat? Wij horen het graag.

Hieronder het artikel van sociale vraagstukken van 27 februari 2020

Professionals in het sociale domein werken in een ingewikkelde context. Aan de ene kant hebben ze te maken met allerlei regels en beroepsvoorschriften, aan de andere kant is wat ze doen sensitief en improviserend mensenwerk. Hoe valt dit met elkaar te rijmen?

Sociale vraagstukken Door Coby Nell

De afgelopen decennia heeft doelgericht werken met de nadruk op meetbare resultaten en transparant werken een hoge vlucht genomen. In de hulpverlening verschoof de focus naar regels en richtlijnen die het dagelijks werk van professionals stroomlijnen. Ik noem deze bedrijfsmatige benadering de bovenstroom, dat wil zeggen alle regels, (beroeps)voorschriften, registratieformats en verantwoordingsvormen.

Onder deze meetbare organisatie zit nog een ander, groot deel van sociaal werk verborgen. In deze onderstroom gaat het om de sensitieve inzet van de professional in zijn relatie en interactie met cliënten en in de samenwerking tussen professionals onderling. Het gaat om zijn fijngevoeligheid om met een antenne voor het juiste moment, de juiste woorden en de juiste toonzetting mensen te raken en bemoedigen.

Sociaal werker is als een improviserend kunstenaar

In de bovenstroom zien we de vakkennis, het ethisch kompas, de reflectieve vaardigheden en het lerend vermogen van sociaal werkers. In de onderstroom zien we het interactieve mensenwerk: sociaal werkers die eclectisch werken door interventies af te stemmen op wat dat moment bij de cliënt speelt. Dit vereist naar cliënten luisteren, hen aanspreken en tegengas geven, kortom, werken met aandacht (figuur 1):

Figuur 1. Werken met aandacht.

Bron: Coby Nell. Organiseren in meervoudige perspectieven.

Aandacht betekent ook mensen stimuleren om zelf in actie komen, door hen aan te moedigen of een keer mee te gaan naar een bijeenkomst. Professionals weten hierbij de juiste spanning te creëren. Zoals een beeldhouwer die vanuit de kwaliteiten en verborgen eigenschappen van z’n materiaal een beeld vormt, spelen sociaal werkers in op de vraagstukken, zodat mensen als het ware zelf in beweging komen en hun eigen kwaliteiten verder ontwikkelen.

Dit werken met de juiste woorden, de juiste toon op het juiste moment is een vorm van kunstmanschap waarbij de sociaal werker al improviserend te werk gaat. Hij of zij stemt steeds weer af op de behoeften van de cliënt. Om dit ‘onplanbare’ improviseren goed te faciliteren moet er ruimte zijn voor overleg en dynamisch samenspel waarin professionals zelf het voortouw nemen en leidinggevenden mee veranderen.

Afrekenen op meetbare resultaten én betekenisvol werk

Je doet het sociaal werk tekort als je de werkinzet van professionals alleen maar afrekent op meetbare resultaten in de bovenstroom. De overheid heeft inmiddels steeds meer aandacht voor beleidsvorming in de onderstroom, maar de naleving en de effecten worden nog vooral getoetst met kwantitatieve verantwoordingsvormen in de bovenstroom.

Om het hele professionele sociaal werk te zien zouden we vaker van perspectief moeten verwisselen. Bijvoorbeeld door ook te toetsen met kwalitatieve verantwoordingsvormen, zoals participatief onderzoek en lerende evaluaties, waarin ruimte is voor verschillende interpretaties en belangen – bij voorkeur in dialoog tussen bestuurders, professionals, cliënten en de overheid.

Echt recht doen aan het interactieve mensenwerk van sociaal werkers betekent organiseren vanuit meervoudige perspectieven.