Sociale professionals nemen elke dag vele besluiten. Klein en groot, eenduidig en complex. Vaak gaat het intuïtief en individueel. Maar er gaat een wereld aan kennis en vaardigheden schuil achter professionele besluitvorming. Het is een belangrijke pijler van professioneel werken. ‘Het gaat over een afgewogen oordeel kunnen vellen in ingewikkelde situaties.’
Dat zegt Movisie adviseur Mariël van Pelt, die vijf jaar geleden de waarde van goede professionele besluitvorming al inzag. ‘Dan heb je het over besluitvormingskapitaal. Naast het menselijk kapitaal van de professional en het sociale kapitaal is dat de derde pijler onder professioneel handelen. Beslissingen nemen zit echt in het hart van het dagelijks werk.’ Van Pelt zegt er wel direct bij dat de aard van de besluiten dermate varieert dat het lang niet altijd nodig of haalbaar is er uitgebreid bij stil te staan.
Praktijkonderzoek
Dat besluitvorming zo’n belangrijke pijler van het werk is, onderstreept het belang van kennisvergaring over hoe professionals hun beslissingen nemen. En vooral: om te onderzoeken hoe de besluitvorming versterkt kan worden. Sanneke Verweij, mede-auteur van Beslissen onder hoogspanning: ‘Bestaande theoretische modellen gingen ervan uit dat besluitvormingsprocessen heel rationeel en stapsgewijs verlopen. Bij Movisie waren we nieuwsgierig naar hoe het echt gaat in de praktijk. Dus ook met oog voor de meerlagige context van het team, de organisatie en de wijdere omgeving van bijvoorbeeld de opdrachtgever.’
Meekijken in de praktijk
‘Ons eerste onderzoek was in 2017 en dat was heel verkennend’, vervolgt Verweij. ‘Worden besluiten snel of langzaam genomen? Individueel of in teamverband? We mochten meekijken bij teamoverleg, interviewden professionals en lieten hen dagboeken invullen.’ Sociaal werkers nemen aan de lopende band besluiten, zoveel werd al snel duidelijk. Welke vrijwilliger kunnen we hiervoor vragen? Ga ik wel of niet in op een initiatief van een groep inwoners? Wanneer moet de taalcursus ingepland worden?
Intuïtief
Professionals nemen besluiten meestal impliciet, vertelt Verweij: ‘Vraag een professional hoe hij tot een besluit gekomen is, en hij komt vaak met een antwoord als “zo doen we het altijd” of “op basis van intuïtie”. Als je verder doorvraagt naar het besluitvormingsproces, dan beschrijven ze dat als “wikken en wegen”. Met een negatieve ondertoon, alsof het niet goed zou zijn. Maar het is juist een kwaliteit, het is zorgvuldig vakmanschap: dát is professionele besluitvorming.’
Veelomvattend
Evert van Rest, die namens Movisie leerkringen over professionele besluitvorming begeleidt, merkt steeds weer hoe veelomvattend dat wikken en wegen is. ‘Door die sessies realiseren professionals zich dat ze besluiten nemen op basis van hun opleidings- en ervaringskennis, kennis van de wet- en regelgeving, methodische inzichten en goed nadenken over het specifieke geval. En ze worden zich bewust van de verschillende belangen en factoren die ze mee laten wegen. Die bewustwording is heel waardevol.’
Ontrafelen
Movisie verwerkte alle opgedane kennis in een model dat het proces van wikken en wegen ontrafelt. Van Rest: ‘Het model laat zien dat het een cyclisch proces is, waarin steeds opnieuw factoren op de weegschaal worden gezet.’ Verweij vult aan: ‘Het model helpt om de verschillende belangen explicieter af te wegen, zoals het belang van de cliënt die aandacht en maatwerk wil, dat van de opdrachtgever die betaalbare kwaliteit wil en de eigen organisatie die bijvoorbeeld een bepaalde omvang van de caseload wenst.’
Stevig in je schoenen
Het expliciet maken van het besluitvormingsproces, helpt je als professional om stevig in je schoenen te staan. Hier duikt bovendien de meerwaarde op van de contextuele benadering van het proces, legt Verweij uit. ‘Professionals die goed weten welke omgevingsfactoren hun besluiten beïnvloeden, krijgen daarmee grip op die factoren. Daardoor kunnen ze ook andersom invloed terug uitoefenen. Het versterkt bijvoorbeeld het bepalen van een heldere positie ten opzichte van samenwerkingspartners en het terugpraten richting de gemeente.’
Terugpraten richting de gemeente
‘Veel gemeenten’, zo maakt Verweij dit terugpraten concreet, ‘volgen tegenwoordig de lijn van professionals ruimte geven en hun proces faciliteren. Desondanks kunnen ze geregeld de verleiding moeilijk weerstaan om via opdrachten van bovenaf “snelle oplossingen” op te leggen. Als je als professional dergelijke contextuele factoren kent, dan helpt je dat om invloed terug uit te oefenen en op die manier je eigen professionele koers te varen en de kernwaarden van het sociaal werk te bewaken.’
Vertolken bij verantwoorden
Goed zicht hebben op alle factoren die meewegen helpt ook om uitleg te geven bij een besluit dat niet voor iedereen positief uitpakt. Van Pelt: ‘Je kunt het dan uitleggen vanuit het perspectief van die ander. Stel je moet aan jongeren uitleggen waarom een skatepark niet door kan gaan. Je kunt de boodschap in hun taal vertolken door te vertellen dat je begrijpt hoe leuk het is om andere skaters te ontmoeten en trucs te proberen. Maar dat er ook geldgebrek is en angst voor overlast.’
Gezamenlijke bodem
Professionals nemen besluiten vaak in hun eentje en ze praten er ook nauwelijks over met collega’s, weet Van Rest. ‘Als er al gesproken wordt over besluiten, dan gaat het over de inhoud, als het besluit al genomen is. Het gaat bijna nooit over het proces dat eraan vooraf gaat. Maar als je de kern van je werk goed wilt doen, moet je het daar wel over hebben.’ Besluiten meer in gezamenlijkheid nemen is heel waardevol, stelt hij. ‘Daarmee ontstaat een gezamenlijke bodem, die het individuele handelen makkelijker maakt.’
Moreel beraad
Van Pelt maakt dit duidelijk aan de hand van een voorbeeld dat zich afspeelde bij een FACT-team. ‘Zij houden op regelmatige basis een expliciet moreel beraad. De teamleden brengen casuïstiek in waarbij een besluit genomen moet worden. In het geval van een op herstel gericht traject duikt vroeg of laat de vraag op in hoeverre een cliënt los gelaten kan en moet worden. Door samen de beïnvloedende factoren door te spreken en de belangen te wegen, komt er een gedragen besluit. En zo ontstaat een gedeelde norm, een gezamenlijke bodem onder de aanpak. Dat helpt vervolgens bij het individuele handelen.’
Reflectievragen
Van Rest destilleerde in de loop der tijd een aantal manieren om als team tot sterkere besluitvorming te komen. ‘Het helpt enorm als je de visie van de organisatie en je opdracht scherp in beeld hebt. En natuurlijk ook hoe je daarnaartoe wilt werken. Een andere manier is om terugkerende dilemma’s te benoemen en te bespreken hoe je daar als team mee om wilt gaan.’ Voor terugkerende of vergelijkbare vragen raadt Van Rest aan om te werken met een vaste vragenlijst met afwegingen. ‘Bijvoorbeeld bij inwonersinitiatieven die om ondersteuning vragen. En zo zijn er nog veel meer manieren. Kort en goed: pak de reflectievragen uit het rapport Beslissen onder hoogspanning er in elk geval altijd bij.’
Beslisstijlen
‘Een ander voordeel van als team in gezamenlijkheid besluiten nemen, is dat het enorm kan helpen bij teambuilding’, vertelt Van Pelt. ‘Je hebt bijvoorbeeld de snelle beslissers en de alle- kanten-bekijkers. Door het proces samen te doorlopen ontstaat er meer waardering voor elkaars stijl. “Jij ook altijd met je actiegerichtheid” kan dan veranderen in “Misschien kan ik zelf de rem eens wat eerder loslaten”.’
Werkstijl en besluiten
Naast de verschillen in beslisstijl, werken ook verschillende werkstijlen door in het besluitvormingsproces, ziet Verweij in de praktijk. ‘Twee werkstijlen die we regelmatig tegenkomen zijn de pragmatische en de relationele. Het zijn allebei manieren om grip te krijgen op de complexe werkelijkheid. De eerste werkstijl leidt soms tot het besluit om een praktische oplossing in te zetten, die meestal wel snel is, maar niet altijd een volledige oplossing vormt. Bij de relationele werkstijl is meer oog voor de verhoudingen die een rol spelen bij het besluit. De professional probeert een inschatting te maken van hoe zijn besluit de onderlinge relaties beïnvloedt.’
Movisie helpt
‘Het model dat we hebben ontwikkeld’, zo vat Van Pelt samen, ‘geeft veel inzicht en is goed te gebruiken in de praktijk van complexe besluiten. Daarnaast zijn er voor bepaalde typen besluiten en besluitvorming andere modellen en tools. Bij het al dan niet toekennen van een beschikking is de omgekeerde toets bijvoorbeeld goed bruikbaar. En bij het versterken van besluitvorming samen met inwoners is shared decision making passend. Bij Movisie maken we een handreiking met een overzicht van dit soort modellen en tools, een soort gereedschapskist.’
Auteur: Tea Keijl
https://www.movisie.nl/artikel/wikken-wegen-zorgvuldig-vakmanschap
Afbeelding van Gerd Altmann via Pixabay
