Samenwerking is bij eergerelateerd geweld van levensbelang

Leestijd: 3 min.

Eergerelateerd geweld bestaat nog steeds. Eerconflicten onder met name Syrische migranten en de opruiende rol van sociale media zijn uiterst actueel. Maar waar het echt omgaat, volgens Janine Janssen, is de samenwerking tussen alle professionals die met zulk geweld te maken krijgen. Sociale vraagstukken door Janine Janssen
22 oktober 2019

Bij conflicten over familie-eer gaat het vaak om kwesties als het kiezen van een partner, het veroordelen van seksualiteit en zwangerschappen buiten het huwelijk en problemen bij het verbreken van relaties. Zodra de goede naam van de familie in het geding komt, hoeft er niet per se sprake te zijn van geweld maar het kan wel, bijvoorbeeld in de vorm van bedreiging, mishandeling, moord, doodslag en zelfdoding.

Jaarlijks duizenden meldingen bij politie

Ongetwijfeld klinken dit soort conflicten voor veel lezers hopeloos ouderwets. Maar in groepen, waarin het lidmaatschap van een familie zwaarder weegt dan het reilen en zeilen van een individu, is het dat helaas niet. Elk jaar komen bij de politie tussen de 1500 en 3000 zaken binnen, waarbij rekening gehouden wordt met een geschonden eergevoel als motief voor (dreigend) geweld.

Circa 450 tot 500 van die zaken, variërend van ernstige bedreigingen tot en met moord en doodslag, worden voorgelegd aan het Landelijk Expertise Centrum Eergerelateerd Geweld (LEC EGG) van de nationale politie. Ook bij Veilig Thuis en tal van opvanginstellingen in Nederland is de eerproblematiek regelmatig in beeld.

Er was een onterecht idee van een ‘Turks’ probleem

Hoewel geweld uit naam van eer over de hele wereld voorkomt, was in Nederland aanvankelijk vooral aandacht voor eercasuïstiek tegen een Turkse achtergrond. Hierbij speelde een rol dat de eerste Nederlandse publicaties over dit thema vooral over die culturele context gingen. Zo ontstond het beeld dat we hier met een ‘Turks’ probleem van doen zouden hebben (Janssen, 2017). Dat beeld is echter niet terecht. In ongeveer dertig tot veertig procent van de bij het LEC EGG onder de aandacht gebrachte casuïstiek gaat het om kwesties in een Turkse of Koerdische context en in ongeveer twintig procent om zaken met een Marokkaanse of Berber achtergrond. De laatste jaren komen steeds meer betrokkenen van Syrische, Irakese of Somalische komaf in beeld.

Met name de actualiteit van Syrische migranten behoeft extra aandacht. Naast opvattingen over familie-eer hebben zij dikwijls te maken gehad met stress en geweld ten gevolge van de ingewikkelde politieke situatie in dat land. Dat kan leiden tot trauma, maar ook van invloed zijn op de bereidwilligheid om geweld te gebruiken. Dit alles maakt casuïstiek vele malen complexer (Janssen et al., 2019).

Angst voor uitlekken geheimen via sociale media

Een andere actualiteit is de toenemende invloed van sociale media op eerconflicten. Onze sociale relaties online zijn in toenemende mate verweven met onze relaties offline. Dat is ook het geval bij families waarbij eerconflicten een rol spelen. Er zijn voorbeelden bekend waarin het familieleden belet wordt om online contacten te onderhouden. Denk bijvoorbeeld aan een meisje of jonge vrouw die via sociale media contact met jongens of mannen zoekt of onderhoudt. Betrapt worden op dit soort als ongeoorloofd ervaren contacten kan de basis vormen voor een eerconflict.

Betrokkenen zijn verder vaak bang voor het uitlekken van geheimen, zoals het verlies van maagdelijkheid of het hebben van een relatie die niet op de goedkeuring van de familie kan rekenen. In dit soort situaties worden mensen gevoelig voor chantage en bedreiging en dat gebeurt tegenwoordig vaak via digitale weg. De wetgever houdt hier met aangepaste en nieuwe wetgeving steeds meer rekening mee (Jansen & Ten Voorde, 2019).

Roddels en valse aantijgingen zijn amper te verwijderen

Voor families met een migratieachtergrond zijn het internet en sociale media essentieel om contact te onderhouden met familieleden in het land van herkomst. Het zijn bovendien buitengewoon belangrijke informatiekanalen, ook voor wie meer wil weten over geweld in naam van eer, bijvoorbeeld de politie in geval van daadwerkelijk geweld of de dreiging daarmee en sowieso om een beeld te krijgen van de leefsituatie.

Internet en sociale media geven echter ook problemen. Via sociale media gaan zaken in het land van herkomst rondzingen. Roddels, (valse) aantijgingen en bedreigingen kunnen zich razendsnel in binnen- en buitenland verspreiden en het is bijna ondoenlijk om dit soort compromitterend materiaal online te verwijderen. De vlek, de steen des aanstoots, laat zich niet verwijderen en daardoor blijven deze eerconflicten explosief.

Samenwerking tussen professionals is cruciaal

Om daadwerkelijk iets voor slachtoffers te betekenen moeten professionals van verschillende instituties in de veiligheidszorg de handen ineenslaan. De politie staat daar niet alleen voor. Begin oktober kwamen LEC EGG, het Landelijk Knooppunt Huwelijksdwang en Achterlating, de Federatie Opvang, Blijf Groep, Fier, Sterk Huis, Veilig Thuis en Avans Hogeschool op een congres bijeen om hierover te praten.

Goed samenwerken lukt pas iedereen zich van de eigen taak in het grotere geheel bewust is. De afgelopen jaren heeft bij de politie een beweging naar centralisering plaatsgevonden en in het sociale domein naar decentralisering. Gevolg is dat de samenwerking tussen alle partijen in de veiligheidszorg als het ware opnieuw ingeregeld moest worden. Dat gaat nu beter, maar om samenwerking te laten slagen moeten de onderlinge relaties voortdurend onderhouden en gekoesterd worden.

Janine Janssen is hoofd onderzoek van het Landelijk Expertise Centrum Eer Gerelateerd Geweld van de nationale politie, lector Veiligheid in Afhankelijkheidsrelaties aan Avans Hogeschool en bijzonder hoogleraar Rechtsantropologie aan de Open Universiteit.