Hoe kunnen professionals verschil maken in gezinnen of huishoudens met multiproblematiek? Door te werken aan gedragsverandering, zowel bij inwoner, professional zelf en diens organisatie. De training Thumbs up, way up! is gericht op gedragsverandering bij problematische gezinnen en omringende systemen. Een gesprek hierover via Teams met Marius Rietdijk (wetenschappelijk directeur VU-ADRIBA), Suzan Daamen (oprichter Uitvoeringsbrigade) en Catelijne Akkermans (sociaal-wetenschappelijk onderzoeker Eropaf!).
In het project werkten de Uitvoeringsbrigade, VU en Eropaf! samen. Een vruchtbare samenwerking, zo blijkt, vanuit verschillende perspectieven. Suzan vertelt over het belang van een samenhangende aanpak, gericht op integrale samenwerking: ‘Niets in de wereld staat op zichzelf. Het gaat om samenhang. Organisaties denken wel vaak in hokjes en kokertjes, maar elementen in het leven van een inwoner hangen altijd met elkaar samen. Schuldenproblematiek kan je bijvoorbeeld niet los zien van gezondheidsvraagstukken.’ Catelijne vult aan: ‘Wanneer je een probleem reduceert tot het individu, dan zeg je eigenlijk: jij bent het probleem, het ligt aan jou, jij moet veranderen. Terwijl we weten dat er veel tegenkrachten zijn. Ik denk aan een gezin dat net een beetje de boel op de rails kreeg, toen de sociale dienst de uitkering weer stop zette. Niet handig, want daardoor kwam het gezin weer op z’n kop te staan.’
Thumbs up, way up! is een leertraject voor sociaal werkers om positieve gedragsveranderingstactieken aan te leren. Ontstaan op de kruising tussen wetenschap en praktijk, een leertraject om meer impact te realiseren in het werken met gezinnen met een achterstand.
Suzan: ‘Professionals die aan de training deelnamen werkten met allerlei verschillende inwoners, gezinnen of huishoudens. We kozen voor een integrale en holistische benadering, vandaar dat we ook professionals uit wijkteams, woningbouwcorporaties, jeugdinterventieteams enzovoort hebben betrokken.’ Catelijne: ‘Problemen waar gezinnen en huishoudens mee worstelen, en waar deze professionals dus mee in aanraking komen, zijn zeer divers. De gehanteerde methode was dus niet gericht op een specifieke problematiek. Het ging ons om ‘groei uit achterstand’, mooi gevisualiseerd in het logo.’ Suzan: ‘Ja, het gaat om een duurzame verandering: groei uit achterstand, het vinden van de weg omhoog.’
‘De insteek was om deze professionals tools in handen te geven om te werken aan de duurzame positieve verandering in de gezinnen’
In het project ligt de nadruk op leren en gedrag. Kunnen jullie dat toelichten?
Marius: ‘Bij verandermanagement wordt vaak indirect op gedrag ingestoken. Dan gaat het bijvoorbeeld over leiderschap of cultuur. Wij willen heel direct over gedrag spreken – en het liefst het ook kunnen meten. Als je aan een gezin denkt en een opvoedingssituatie, dan zou je bijvoorbeeld willen weten: hoe laat gaat het kind ’s avonds naar bed? Dat kan je tellen. En dus meten hoe en hoe vaak het gedrag zich voordoet.’
Suzan: ‘Gedrag is, zo zou je kunnen zeggen, een sluitpost. De gehanteerde interventie GrowCare hanteert drie pijlers: gedrag, situatie en vaardigheden. Aan gedrag kan je veel zien: het gedrag van de professionals richting de inwoners maar zeker ook de professionals onderling.’
Marius: ‘In de training kregen de deelnemende professionals nieuwe kennis en nieuwe taal aangereikt. Zij leerden over het reilen en zeilen in hun eigen systeem, namelijk dat van de organisatie. De insteek was om deze professionals tools in handen te geven om te werken aan de duurzame positieve verandering in de gezinnen. Dat is een missing link, want professionals in het sociaal en zorgdomein ontberen vaak kennis over gedragsverandering. ’
Catelijne: ‘Interessant is dat we professionals op hun eigen gedrag hebben laten kijken. Dat hebben we gedaan door middel van observatie. Het leverde verrassende inzichten op. Professionals die dachten dat ze inwoners positief bejegenden, maar op de opname toch negatiever overkwamen dan ze zelf dachten. Of toch minder vaak open vragen stelden, dan ze zouden willen. Het gaat dus niet alleen over het gedrag van een ander, maar ook over je eigen gedrag, als professional.’
Marius: ‘In dit project wilden we gedrag begrijpen vanuit de situatie. Situatie is breed op te vatten, het gaat eigenlijk over het hele leven. Als het gaat om gedragsverandering, dan zien we dat er veel gestraft wordt, ook door de overheid. Op korte termijn levert dat vaak wel gehoorzaamheid op, maar het is geen duurzame oplossing voor de langere termijn. Het gaat erom dat we gedrag leren begrijpen vanuit prikkels. Welke omstandigheden en situaties veroorzaken bepaald gedrag? Hoe komt het dat inwoners terugvallen? Wij hebben expliciet gekeken naar de consequenties van gedrag, met behulp van de ABC-methode. Instanties zijn vaak best goed in straffen, maar gewenst gedrag belonen, nee, dat is iets wat niet vaak voorkomt. De sleutel voor gedragsverandering ligt dan in positieve consequenties van gewenst gedrag. Hoewel we de neiging hebben om te straffen als het niet loopt zoals we willen, werkt het beter als we het gedrag dat we wel willen en de resultaten hiervan belonen.’
Hoe was de training opgezet?
Suzan: ‘De training werd twee keer gegeven en was gericht op het verhogen van de effectiviteit van interventies in het sociaal domein. De deelnemers kregen een geïntegreerde mix van twee bestaande methodes GrowCare en de ABC-methode aangereikt, om vervolgens te kunnen toepassen in de praktijk. Vervolgens konden ze met deze mix in GrowPad direct aan de slag met de gezinnen en hun plan. De onderdelen en stappen uit deze methodes kwamen terug op de verschillende trainigsdagen. Het vulde elkaar mooi aan.’
‘Uiteindelijk doen we het voor de inwoners, dáár willen we impact zien’
Marius: ‘De inzet was erop gericht dat deelnemende professionals het geleerde direct in hun praktijk zouden toepassen. Concrete casussen zijn dan erg behulpzaam. De interventies van de VU en Uitvoeringsbrigade (zie boven) bleken goed bij elkaar te passen. In systeembijeenkomsten hebben we met samenwerkende professionals eveneens casuïstiek besproken. Dat was erg leerzaam omdat we zagen dat professionals hun visie en handelwijze aan elkaar toelichtten. Het gevaar van langs elkaar heen werken is levensgroot, zo’n systeembijeenkomst zorgt er in elk geval voor dat je elkaar leert kennen.’
Suzan: ‘Uiteindelijk doen we het voor de inwoners. Dáár willen we impact zien. We wilden praktijkgestuurd opleiden, door nadrukkelijk de koppeling met de werksituatie te zoeken. Dat was ook en voorwaarde voor deelname, er moest sprake zijn van commitment vanuit de werkgever. Twee ervaringsdeskundigen hebben meegewerkt aan de totstandkoming van de training.’
Hoe reageerden deelnemers?
Suzan: ‘Deelnemers reageerden heel enthousiast op de training. De resultaten zijn uiteenlopend. Soms ‘simpele’ resultaten, zoals dat collega’s beter leerden kennen, dat de uitwisseling van perspectieven meer dan zinvol was. Of dat ze erachter kwamen dat wet- en regelgeving soms belemmerend werkt. De vibe was vaak: als dit híer speelt, in deze casus, dan speelt dat ook elders. Altijd iets te leren dus!’
Een man worstelt met een alcoholverslaving. Zijn partner probeert hem te helpen, maar staat er niet echt voor open om te reflecteren op haar eigen gedrag. Ze wilde vooral dat hij zou stoppen met drinken. Met de maatschappelijk werker heeft deze vrouw gekeken naar de consequenties van haar gedrag. Daarbij werd de ABC-methode gebruikt. Dit leverde veel op: de gesprekken tussen haar en de maatschappelijk werker werden beter en opener en er ontstond vertrouwen. De verslaving was er niet meteen mee weg, maar de vrouw leerde er wel beter mee om te gaan.
Catelijne: ‘Deelnemers hebben vooraf een vragenlijst ingevuld, daarin gaven ze aan wat hun verwachtingen en vaardigheden waren. Aan het einde van de training hebben we dat opnieuw gedaan. Zo meten we de impact van de training. Wat bleek: sociaal professionals geven aan niet veel instrumenten ter beschikking te hebben voor gedragsverandering. Terwijl ze daar wel de hele dag mee bezig zijn! De tevredenheid na de training was dat ze nu beschikken over meer instrumenten. Hun handelingsrepertoire is, zo gezegd, uitgebreid. Anderzijds hebben we ook gezien dat ambities op papier geduldig zijn. Op papier klopt het vaak. In de praktijk is er meer nodig. Daarbij zijn inzichten vanuit psychologie en gedragswetenschappen onontbeerlijk.’
Marius: ‘Ik hoorde een deelnemer zeggen dat hij nu veel positiever naar inwoners toe is geworden. Hij kijkt, meer dan vóór de training, naar mogelijkheden van inwoners. En hij is zich meer bewust geworden van het belang van positief belonen: hij geeft dus nu regelmatig complimenten aan inwoners.’
Online inspiratiefestival
Op 20 mei organiseert Thumbs up, Way up! van 14-17 uur het eerste online inspiratiefestival, met als missie om de bezoekers te inspireren en enthousiasmeren om met Thumbs up, Way up! aan de slag te gaan. Inspiratie is er op elk niveau, of je nu bekend bent met Thumbs Up, Way up! of niet. Op de site van Thumbs Up tref je meer informatie.
16 maart 2021
https://www.movisie.nl/artikel/weg-omhoog-samen-werken-aan-duurzame-verandering
Afbeelding van Hans Braxmeier via Pixabay
